Medeni Berk

Medeni Berk
(d.1913-ö.1994)
Türk bankacı, siyaset ve devlet adamı, milletvekili, bakan, başbakan yardımcısı, Fenerbahçe Spor Kulübü başkanı, bürokrat, teknokrat

Mehmet Medeni Berk 1913’te, bir Osmanlı subayı olan babasının görev icabı gittiği Arabistan’da dünyaya geldi. Aslen Aksaray Topakkaya (Çimeli) Köyünden olan Hamza Bey ve Safiye Hanım’ın dört çocuğundan biri olarak, Kutsal şehir Medine’de dünyaya gelmesinden esinlenen babası ona “Medeni” adını verdi. Daha sonra, ordu mensubu olmasından dolayı sık sık görev yeri değişen Hamza Bey, ailesiyle birlikte İzmir’e geldi. İlk ve orta eğitimini bu şehirde tamamlayan Medeni Berk, lise eğitimini ise İstanbul’da tamamladı. 1936 yılında daha sonra Marmara Üniversitesi’nin temelini oluşturacak olan, İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Okulu’ndan mezun olarak yükseköğrenimini tamamladı. 1937 yılında Tekel İdaresi’nde muhasebe memuru olarak iş hayatına girdi. Berk, Ziraat Bankası’nda sırasıyla müfettiş yardımcılığı, müfettiş ve müdür olarak görev yaptıktan sonra 1950’de Demokrat Parti’nin iktidara gelmesiyle birlikte, önce TARİŞ’te, daha sonra 1951’de de Türkiye Emlak Kredi Bankası’nda(TEKB) genel müdür olarak görev yaptı. Bu görev hiç kuşkusuz onun imar, iskân ve inşaat konularında uzmanlaşmasını sağladı.  Vakıflar Bankası ve Çimento Sanayi TAŞ’nin kurucularındandır. Medeni Berk aynı zamanda, planlı imar faaliyetleri kapsamında, İstanbul Ataköy semtinin kurucusu ve isim babasıdır. Milletvekili seçileceği 1957 seçimlerinden bir süre önce Ankara Yüksek İktisat ve Ticaret Okulu’nda öğretim görevliliği de yapmıştır.

1957 yılında çok da istekli olmamasına ve daha öncesinde herhangi bir parti ile üyelik bağı bulunmamasına rağmen, dönemin Başbakanı ve Demokrat Parti Genel Başkanı Adnan Menderes’in ricası üzerine siyasete atılmaya karar veren Medeni Berk, aynı yıl yapılan erken genel seçimlerde Niğde Milletvekili olarak Demokrat Parti(DP) saflarında parlamentoya girmiştir. Çoğunluk seçim sisteminin, tercihli oy sistemiyle birlikte uygulandığı bu seçimlerde, Cumhuriyet Halk Partisi’nin(CHP) Niğde’yi kazanmasına rağmen özellikle Cumhuriyetçi Millet Partisi ve Aksaraylı CHP’lilerin tercih oyu kullanmasıyla birlikte DP listesindeki Medeni Berk, 6 CHP milletvekilinin yanında tek DP’li olarak seçimi kazanmış ve Niğde milletvekili olmuştur. Kurulacak olan 23. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’nde (5. Menderes Hükümeti) önce, İmar ve İskân Bakanlığını (1957-1959) ardından da Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığını üstlenmiştir. Medeni Berk, Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığını üstlendiği bu dönemden 27 Mayıs 1960 darbesi neticesinde tutuklanana kadar, aynı zamanda Fenerbahçe Spor Kulübü başkanlığını da yürütmüş, Fenerbahçe’nin son siyasi kimliği olan “partili” başkanı olarak tarihe geçmiştir.

27 Mayıs 1960 Darbesi neticesinde Yassıada’da Yüksek Adalet Divanında “İPAR”, “Gemi”, “Vatan Cephesi”, “Arsa İstimlak” ve “Anayasayı İhlal” davalarında yargılandı. Bu davalar neticesinde ömür boyu hapis cezasına çarptırılarak Kayseri Cezaevine gönderildi. 1964’te Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel tarafından sağlık durumundan dolayı affedilerek serbest bırakıldı. Serbest kalmasının hemen ardından Nurmetal Şirketinin yetkili müdürü olarak göreve başladı.  1966 yılında Sakıp Sabancı’nın daveti ile 1980 yılına kadar sürdüreceği, Akbank genel müdürlüğü görevine başladı. Bu süre zarfında, 1969 yılında dönemin Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği(TOBB) Başkanı Necmettin Erbakan ile Başbakan Süleyman Demirel’in ters düşmesi neticesinde 1971 yılına kadar TOBB başkanlığını da üstlendi. 1974 yılında siyasi yasakların kaldırılmasına rağmen, siyasete geri dönmedi ve her zaman için siyasete yeğlediği ve sevdiği iş hayatı ve bankacılıkla yoluna devam etti. 1980 yılında Akbank’taki görevinden ayrılarak aynı yıl Yaşar Holding tarafından satın alınan Tütünbank’a Yönetim Kurulu Başkanı olarak geçti. Emeklilik yıllarını vefat ettiği 16 Mart 1994 yılına kadar İstanbul’da geçirdi. Mezarı Edirnekapı şehitliğinde bulunmaktadır. Medeni Berk iki defa evlenmiş, ilk evliliğinden (Gül Berk) bir kızı olmuş daha sonra Mukadder Hanım (d.??-ö.2007) ile yaptığı evlilikten ise çocuğu olmamıştır.

Siyasal anlamda devletin en etkin üçüncü makamına kadar yükselmesine rağmen, Mehmet Medeni Berk mesleğine(bankacılık) âşık ve çalışmakla mutlu olan bir kişiydi. Kısa süreli siyasal hayatında icrai bir bakanlık olan ve akçal işlerin fazlaca olduğu bir konumda dahi temiz kalmayı başarabilmiş, Aksaray’ın güzide şahsiyetlerinden biriydi. Ata memleketi olan Aksaray’ı ilk defa Ziraat Bankası’nda müfettiş iken denetim yapmak üzere geldiği 1945’te görmesine rağmen, memleketini unutmamış bağını ve bağlantısını koparmamıştır. Bakanlığı döneminde, babasının köyü Çimeli’yi sel yatağında bulunan eski köy yerinden alarak bu günkü yeri olan Aksaray-Ankara karayolunun yanına taşımıştır. Taşıma işi yalnızca arsa tahsisi olarak değil halkın, planlı bir şekilde tahsis edilmiş arsalar içerisinde ve hükümet tarafından yaptırılan evlere yerleştirilmesi suretiyle gerçekleştirilmiştir. Topakkaya halkı da bu iyiliği unutmamış ve köylerindeki bir mahalle, bir park ve bir camiye Medeni Berk ismini vererek hemşerilerinin adını yaşatmışlardır. Aynı zamanda İstanbul Ataköy’de de Medeni Berk adı, bir okulda yaşamaktadır.

Medeni Berk’in babası Hamza Bey’in Topakkaya’dan İstanbul’a ve oradan Arabistan’a uzanan hikâyesinden de bahsetmek faydalı olacaktır. Anlatıya göre fırtınalı ve karlı bir kış günü hangi görevle ve ne kapsamda orada olduğu bilinmeyen bir Osmanlı Paşası Çimeli Köyü civarında kaybolmuştur. Medeni Berk’in dedesi, Hamza Bey’in ise babası, bu paşayı donmaktan kurtarmış, evini açmış ve fırtına geçene kadar onu misafir etmiştir. Buna karşılık jest yapmak isteyen paşa, köyden ayrılırken dedeye bir oğlunu kendisiyle birlikte İstanbul’a götürebileceğini ve onu orada okutabileceğini söylemiştir. Teklifi kabul eden dedenin paşayla birlikte İstanbul’a gönderdiği oğlu ise Medeni Berk’in babası olan Hamza Bey’dir.     

KAYNAKÇA

  • AKİS Dergisi (1958). Yıl:4 C.12 S.201 18.08.1958.
  • Cumhuriyet Gazetesi, 30.05.1937.
  • http://www.aksarayhaberleri.gen.tr/bir-yassiada-sanigi-medeni-berk-in-mektuplari-gun-isigina-cikiyor/11952/
  • Kenaroğlu, B. “Medeni BERK: Demokrat Partili Fenerbahçe Başkanlarının Sonuncusu”.
  • Milliyet Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (1992) c.3, s.1986.
  • Milliyet Gazetesi, 06.02.1969.
  • Milliyet Gazetesi, 11.06.1951.
  • Milliyet Gazetesi, 16.04.1952.
  • Milliyet Gazetesi, 16.04.1974.
  • Milliyet Gazetesi, 17.01.1988.
  • Milliyet Gazetesi, 17.01.1988.
  • Milliyet Gazetesi, 22.09.1961.
  • Milliyet Gazetesi, 29.05.1960.
  • TBMM (2011). “Parlamento Tarihi TBMM –XI. Dönem(1957-1960)” 3.cilt TBMM Kültür Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları ss.784-785.
  • TBMM, (2010). “TBMM Albümü 1920-2010 2.cilt 1950-1980”, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, ss.744.
  • Türkiye Ansiklopedisi (1974). c.3, s.795.

Madde Yazım Bilgileri
Yazar: Dr. Öğr. Üyesi Tuğrul KORKMAZ

Anahtar Kelimeler: Türk bankacı, siyaset ve devlet adamı, milletvekili, bakan, başbakan yardımcısı, Fenerbahçe Spor Kulübü başkanı, bürokrat, teknokrat, Aksaray.