SIĞIR GÜTME VE EKİN KURTARMA
(Köy Seyirlik Oyunu)
Düğünlerde, bayramlarda ya da ekin ve hasat dönemleri gibi yılın belirli zamanlarında köylülerin genellikle “oyun yapma”, “oyun çıkarma” adıyla icra ettikleri köy seyirlik oyunları, edebiyatta “köy tiyatrosu”, “köy temsilleri” ve “köy orta oyunu” olarak da adlandırılmaktadır. Folklorik araştırmalarda “köy dramatik oyunları” olarak da geçen köy seyirlik oyunlarının büyük bir çoğunluğunun eski bolluk törenlerinin kalıntıları olduğunu (2020: 23) dile getiren Metin And, aslında bugün Anadolu’da yaşayan pek çok dramatik oyunun köylü bilincinde bu işlevlerini yitirmediğinden de başka bir çalışmasında bahseder (2012: 54). Ancak günümüzde köy seyirlik oyunlarının icrasının azalmasıyla köylü bilincindeki işlevi de kaybolmuştur. Çünkü And’ın bahsettiği gibi bu oyunların birçoğunun bolluk ve bereket ritüellerine dayanması bu tür folklorik ürünlerin tarım ve hayvancı topluluklardaki sosyal ve ekonomik değişimlerden de doğrudan etkilenmesine ve zamanla kaybolmasına yol açmıştır. Anadolu folklorunun birçok yerinde çeşitli adlarla ve uygulamalarla yer almış olan köy seyirlik oyunlarından birisi olan “Sığır Gütme ve Ekin Kurtarma” da bolluk ve berekete dair yapılan, Aksaray ve çevresinde de icra edilen dramatik oyunlardan birisidir.
Bahar aylarının, ekinin ve hasadın başlangıcında gerçekleştirilen köy seyirlik oyunlarını tarımsal oyunlar adı altında toplayan Metin And, bunların içinde özellikle yağmur yağdırma, baharın karşılanması gibi süremlik törenlerin, ritüellerin de olduğunu ifade eder. And, bunların “Çoban Oyunları” ile ilgili olduğunu da ekler (2012: 212). Mevlüt Özhan da Nevşehir’de Ekin Kurtarma, Aksaray’da Sığır Gütme ve Ekin Kurtarma adıyla yapılan uygulamaların hasadın bereketli olması için yapılan uygulamalar olduğunu aktarır (1997: 294).
Aksaray’da Sığır Gütme ve Ekin Kurtarma adıyla geçen bolluk ve berekete dair oyun, Özhan’ın verdiği bilgilere göre adından da anlaşıldığı üzere iki ayrı konudan oluşmaktadır. Köy seyirlik oyunlarında canlı veya cansız varlıkların taklidi ön plandadır. Diğerlerinde de olduğu gibi taklitlerin yer aldığı bu oyunu altı kişi oynamaktadır. Birinci bölümde altı veya yedi kişi sığır olur. Oyunda çoban, önüne kattığı bu sığırları otlatır. Bu sırada karısı çobanın yemeğini getirir. Çoban, karısına artık bu işten bıktığını ve ırgat olacağını söyler. Sonrasında ağaya gider ve onun yanında orakçı olur. İki orakçıyla ekini kurtarırlar. Ağanın önüne oraklarını atarak bahşiş ve şölen isterler. Ağanın isteklerini kabul etmesi üzerine ekin kurtarma duasını söylerler (Özhan 1997: 294). Burada ekin kurtarma ifadesi hasat işinin tamamlanmasını ifade eder: Çünkü Anadolu’nun başka bölgelerinde olduğu gibi oyunun icra edildiği yerde de “kurtarma”, “kutarma” kelimesi bitirme ve tamamlama anlamını da yüklenir. Dolayısıyla bu oyun aynı zamanda Anadolu’nun birçok bölgesinde icra edilen bolluk ve bereketi kutlayan bağ bozumu töreni muhtevasındadır.
KAYNAKLAR
- And, Metin. (2012). Oyun ve Bügü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- And, Metin. (2020). Dionisos ve Anadolu Köylüsü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Özhan, Mevlüt . (1997). “Türkiye’deki Dramatik Köy Seyirlik Oyunları Üzerine Bir Atlas Denemesi”. V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi. s. 292-313.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: Ergin ALTUNSABAK
Anahtar Kelimeler: Aksaray Folkloru, Köy Seyirlik Oyunu, Sığır Gütme ve Ekin Kurtarma.
