Satlıcan (Zatürre)

Satlıcan (Zatürre)
Halk Bilimi, Hastalıklar ve Sağaltma Teknikleri

Halk hekimliği insanoğlunun var olduğu zamandan bu yana var olagelen bir gelenektir. İlkel insanlar, hangi meyvenin zehirli, hangi sebzenin faydalı olduğunu araştırmış; aynı zamanda hangi balığın zehirli, hangi ağacın yapraklarında öldürücü maddelerin olduğunu; hepsini deneyimleyerek öğrenmiş ve hafızalarında bu kültürel bilgi kodlarını taşıyarak sonraki nesillere aktarmışlardır; çünkü neslin devamı için bu bilgiler paha biçilemez hazine değerindedir. Ancak bu sayede hayatta kalmayı başarabilen insanoğlu, hastalıklara da kendilerince isim vermişlerdir. Bu çerçevede, Aksaray’da Zatürre hastalığına “satlıcan” adı verilmiş ve pek çok sağaltıcı pratikler geliştirilmiştir. Aksaray’da, halk arasında satlıcan olarak adlandırılan; tıp dilinde pnömoni olarak bilinen zatürre hastalığı, akciğer dokusunun iltihaplanması ile ortaya çıkan ölümcül bir hastalıktır. Bakterilerin sebep olduğu bilinen hastalık, pek çok türe sahipken; bazı türlerinin bulaşıcı olma özelliği vardır. Yüksek riskli bir hastalık olan zatürre; ülkemizde ölümlerde beşinci, infeksiyon hastalıklarında birinci sıradadır.  Modern tıbbın yüzde yüz tedavi edemediği hatta bazen ölümlerin yaşandığı bu hastalığa halk kendince çareler aramış ve kendi yaptığı uygulamalarla bu hastalığı sağaltmaya çalışmıştır. Aksaray’da halk arasında yapılan uygulamaların bazıları şu şekildedir:

Sovanı kaynatır içiririz bol bol. Sarımsak soğan her derde devadır öyle biliriz. Soğanın kendisini de yediririz (KK1).

Zatürreden kurtulunmazıdı. Üşütmeye satlıcan dirlerdi o da öldürüyordu. Bi de zatürreye çevirdi mi bizim köyden bi sene on kişi öldü. Çünkü o zamanlar böyle araba yoğudu at arabası bile yoğudu bi taneydi. Getiremeyeninki ölürüdü evde. İlacı yok hapı yok zatürrüyenin (KK2).

Zatürreyi üşütmeden olurudu. O zaman Aksere’ye getiremeyenler hep öldü tutulanlar. Satlıcan dirlerdi üşütmeye. Satlıcan giri tifo olurdu. Kabını kaşşını doktor ayırt ettirirdi. Ürkücüydü bulaşırdı. İnnesini hapını verirdi. Bi soluğa heman öldürüyo. Verame de diller bu zengin hastalığı hapını innesini alırsa toza girmezse etini yerse o adam iyi olur. Hap yok kendine bakmazsa o adam öldü. O zaman zengin hastalığı et yir toza girmez işe gitmezidi. Kendine bakacakta kuvvetlanecekti. Onlar gitti hinci kanser çıktı yavrum (KK3).

Sırtına hacamat yapardık oraya jiletlen keser pis kanı temizler akıtırdık. Yemesine içmesine dikkat ettirir bol bol terlettirirdik (KK4).

Sirkeyi suyun içine koyar, sabah aç karnına bir de yatarıkan hasta olana içirir yatırırdık. Komşular da bal yedirirdi kestane balı iyi deelerdi. Hep onları yedirirlerdi büyüklerimiz (KK5).

Bizim köyde et yediriilerdi hep hemen ayağa kalksın et olsun, zayıf kalmasın deye. Bir de anam limon suyunu sıkar sıkar içirirdi boğazlarımız şişince, kötü hastalığa çevirmesin deye korkardık (KK6).

Aksaray’da uygulanan halk hekimliği uygulamaları, kadim sağaltıcı bilgilerden olarak karşımıza çıkmaktadır. Doğal antioksidan olarak bilinen sirke, limon gibi bitkisel kaynaklı çözümlerle hastalığı iyileştirmeye çalışan halk, aynı zamanda et ve bal gibi bağışıklığı güçlendiren yiyeceklerle de zatürreye yakalanmış insanları iyileştirmeye çalışmıştır. Halk, hastalığın genellikle kış aylarında ortaya çıkması sebebiyle soğuk havanın da bu hastalığa neden olduğunu düşünmüş ve hastalığa yakalanan kişileri sıcak tutarak hastalığı geçirmeye çalışmıştır.

KAYNAKÇA

  • Kaynak Kişi 1: Hayriye / Ismahan ÖZKİŞİ, Yaşı: 62 / 78, Öğrenim Durumu: Tahsilleri yok, Sağlık kasabası (23.02.2020)
  • Kaynak Kişi 2: Cebrail COŞKUN, Yaşı: 52, Öğrenim Durumu: Lise mezunu, Aksaray-Ortaköy. (3.05.2020)
  • Kaynak Kişi 3: Ferhat / Naciye TEKTAŞ Yaşı: 47 / 41 Öğrenim Durumu: Lise / İlkokul, Aksaray. (2.04.2020)
  • Kaynak Kişi 4: Hava KOCA, Yaşı: 78, Öğrenim Durumu: Tahsili yok. Aksaray-Ortaköy. (23.02.2020)
  • Kaynak Kişi 5: Yasemin ERMİŞ, Yaşı: 44, Öğrenim Durumu: İlkokul mezunu, Aksaray-Helvadere. (05.07.2020)
  • Kaynak Kişi 6: Halime ERMİŞ, Yaşı 52, Öğrenim Durumu: İlkokul mezunu, Aksaray-Helvadere. (05.07.2020)

ELEKTRONİK KAYNAK:

Madde Yazım Bilgileri
Yazar: Arş. Gör. Dr. Gülperi Mezkit SABAN

Anahtar Kelimeler: Halk Hekimliği, Hastalıklar, Sağaltma Teknikleri.