ACEMHÖYÜK’TE ORTAYA ÇIKARILAN ÇİVİ YAZILI BELGELER

ACEMHÖYÜK’TE ORTAYA ÇIKARILAN ÇİVİ YAZILI BELGELER

Aksaray’ın[1] yaklaşık 18 km. kuzeybatısında Yeşilova Kasabası sınırları içinde yer alan Acemhöyük, sadece bulunduğu bölgenin değil aynı zamanda Anadolu’nun en önemli arkeolojik merkezlerinden biridir.[2] Çivi yazılı belgelerde geçen Purušhattum veya Ulama şehirleri ile bir tutulan[3] bu kadim yerleşim yerindeki araştırmalar, höyüğün M.Ö. 3. Binyıl’da ilk defa iskân edildiğini ve surlarla korunan bir savunma sistemine sahip olduğunu[4], en parlak dönemini ise M.Ö. 2. Binyıl’ın ilk çeyreğine tekabül eden Asur Ticaret Kolonileri Çağı’nda (M.Ö. 1974-1714) yaşadığını göstermektedir.[5]

Acemhöyük; Sarıkaya Sarayı, Hatipler Sarayı ve Hizmet Binası olarak adlandırılan üç anıtsal binaya sahiptir. Bu monumental yapılarla birlikte höyük ve çevresindeki diğer alanlarda gerçekleştirilen kazılar pek çok arkeolojik eserin gün yüzüne çıkmasına olanak sağlamıştır. Şüphesiz bu mühim buluntular arasındaki en önemli eser grubunu çivi yazılı belgeler oluşturmaktadır. Asur Ticaret Kolonileri Çağı’na ait söz konusu kayıtlar, Acemhöyük’ün diğer arkeolojik buluntularla desteklenen M.Ö. 2. Binyıl’ın başlarındaki siyasi ve ticari önemini de açık bir şekilde teyit etmektedir.

Acemhöyük’te ortaya çıkarılan çivi yazılı belgeleri; Silindir mühür baskılı bullalar, çivi yazılı etiketler ve tablet olmak üzere üç başlık altında toplamak mümkündür. Daha önce yapılan farklı çalışmalarla söz konusu belgelerin bir kısmı yayınlanmış olup bu çalışmada kullanılan çivi yazılı belgelerin transkripsiyon ve tercümeleri, orijinallerinin görülememesi nedeniyle daha önce yapılan yayınlardaki okunuşlarına bağlı kalınarak ele alınmıştır.

1. BULLALAR

Yazılı belgeler arasında en dikkat çekici olanları silindir mühür baskılı bullalardır. Büyük çoğunluğu Sarıkaya Sarayı’nın 6 No.lu odasında ortaya çıkarılan bullar[6]; “gönderilecek pakete dolanmış iplerin düğümlerine yapıştırılmış veya bağlanmış mühürlü kil topaklar” olarak tanımlanmaktadır.[7] Bullaların bazıları üzerinde kitabeli silindir mühür baskıları ve genellikle de dar kenarlarında gönderilen malın cinsi ile gönderenin veya alıcının adının yazılı olduğu kısa notlar kayıtlıdır. Acemhöyük’te ele geçen bu türden bullalar arasında, Mezopotamya ve Suriye şehir devletlerinin idarecileri ile bu idarecilerden bazılarının aile üyeleri ve memurlarına ait olanları da mevcuttur ki, bunlar Acemhöyük bulla kolleksiyonun en önemli parçalarını teşkil etmektedirler.

1.1 Hanedan ve Memurlarına ait Silindir Mühür Baskılı Bullalar

1.1.a. Asur Kralı I. Šamši-Adad’ın silindir mühürleri ile mühürlü bullalar: Suriye’de Orta Fırat bölgesinde yer alan Terga şehrinde doğan I. Šamši-Adad, M.Ö. 1808’de II. İrišum’u tahtan indirerek Asur tahtına oturmuş ve yaklaşık 33 yıllık (M.Ö 1808-1776) saltanatı boyunca da siyasi ve askeri büyük başarılar elde etmiştir.

Acemhöyük ve Kayseri yakınlarındaki Kültepe’de ele geçen çivi yazılı belgeler I. Šamši-Adad’ın sadece Mezopotamya ve Suriye ile değil, aynı zamanda Anadolu şehir devletleriyle de münasebetlerini gözler önüne sermektedir.[8] Acemhöyük’te Sarıkaya Sarayı’nda ortaya çıkarılan 29 bulla üzerinde görülen I. Šamši-Adad’a ait 5 farklı mührün baskısı, I. Šamši-Adad ile Acemhöyük Sarayı arasındaki yakın ve devamlı ilişkinin en önemli tanıkları olarak kabul edilmektedir.[9] Mühürler üzerindeki kitabelerde: Ac. CS 1 (A mührü)’de: “Šamši-Adad, Tanrı Aššur’un sevdiği, Tanrı Aššur’un şehir beyi, İlakabkabū’nun oğlu”[10], Ac. CS 2 (B mührü)’de “Šamši-Adad, Tanrı Enlil’in atadığı”[11], Ac. CS 3’te (C mührü) “Šamši-Adad, Tanrı Enlil’in atadığı, Tanrı Aššur’un şehir beyi”[12], Ac. CS 4’de (D mührü) “Šamši-Adad, Tanrı Enlil’in atadığı, Tanrı Aššur’un sevdiği, Tanrı Aššur’un şehir beyi”[13] ve son olarak Ac. CS E’de (E mührü) ise “Šamši-Adad, İlakabkabū’nun oğlu, Tanrı Aššur’un şehir beyi,”[14] ifadeleri yer almaktadır. Söz konusu bullaların hiç birinde I. Šamši-Adad’ın Acemhöyük Sarayı’na gönderdiği kargonun içeriği ile ilgili bir kayıt mevcut değildir.

1.1.b. Memur Liter-šarrussu’nun silindir mührü ile mühürlü bullalar: Hem Mari kralı Yahdun-Lim’e (M.Ö. 1820-1796) hem de Mari’nin Asur kralı I. Šamši-Adad tarafından zaptından sonra Šubat-Enlil (Tell-Leilan) sarayında Šamši-Adad’a hizmet etmiştir. Acemhöyük’te bu şahsın mührünün basılı olduğu muska biçiminde iki bulla ele geçmiştir. Bu bullalar üzerindeki baskının bir benzerinin Suriye’de Tell-Leilan’da ortaya çıkarılan bir tablet üzerinde yer aldığı belirtilmektedir. Ancak, Tell-Leilan baskısında Bu-nu-um-[^dAdad] adının kayıtlı olması Liter-šarrussu’ya ait mührün bir başkası tarafından kullanıldığı şeklinde değerlendirilmektedir.[15] Söz konusu tablette adı geçen İkūppī-İštar[16] līmum olarak M.Ö. 1771’de görev yapmıştır. Bu tarih I. Šamši-Adad’ın ölümünden sonraki bir zamana denk gelmekte olup her ne kadar kesin olarak bilinemese de, I. Šamši-Adad’ın M.Ö. 1776’da vefatından sonra Liter-šarrussu’nun saray’daki görevinin bir şekilde sona erdiği, bu nedenle de mührün Bu-nu-um-[^dAdad] tarafından kullanıldığı şeklinde değerlendirilmektedir. Bu bilgilere istinaden de Liter-šarrussu tarafından gönderilen paketlerin M.Ö. 1771’den daha önce Acemhöyük’e sevk edildikleri kabul edilmektedir.[17]

Liter-šarrussu’ya ait mührün baskısını taşıyan Acemhöyük bullalarından sadece birinde yazı mevcuttur ve mührün kitabesinden “Liter-šarrussu, Šamši-Adad’ın hizmetlisi” ifadesi okunmaktadır.[18] Bu bilgi, Liter-šarrusu’nun paketleri bugün yeri kesin olarak bilinmeyen Šubat-Enlil şehrinden gönderdiğini göstermektedir. Çünkü Liter-šarrussu’nun I. Šamši-Adad’ın memuru olarak Šubat-Enlil Sarayı’nda görev yaptığı bilinmektedir. Kitabeli Acemhöyük bullasında Liter-šarrussu’nun Šamši-Adad’ın hizmetlisi olarak belirtildiği dikkate alındığında gönderinin Šubat-Enlil’den yapılmış olması daha olası görünmektedir.

1.1.c. Karkamış Kralı Aplahanda’nın mühürleri ile mühürlü bullalar: M.Ö. 3. Binyıl’a tarihlendirilen Mari metinlerinde karşımıza çıkan Karkamış, günümüzde Türkiye ile Suriye arasındaki sınırın kesiştiği bölgede yer almaktadır. M.Ö. 1786-1766 tarihleri arasında Karkamış tahtında oturan Aplahanda[19] ve memuruna ait mühür baskıları, Karkamış Sarayı’nın Acemhöyük’le olan ilişkilerini ortaya koymaktadır. Acemhöyük’te Karkamış kralı Aplahanda’ya ait iki farklı silindir mührün baskısı on beş bulla üzerinde görülmektedir. Mühürlerin kitabelerinde: Ac. CS 7 (A mührü)’de “Aplahanda” yazılıdır.[20] Dokuz bulla üzerinde bu mührün baskısı mevcut olup gönderilen malla ilgili herhangi bir bilgi mevcut değildir. Ac. CS 8 (B mührü)’de ise “Aplahanda, Karkamış Kralı, […]-nan […]’ın oğlu” yazılıdır.[21]Altı bulla üzerinde mührün baskısı mevcut olup beşinde gönderilen malın adı kayıtlıdır. Düzensiz oval plak şeklindeki üç bullada (Ac.i-1046; Ac.i-1065; Ac.i-1070) “TÚG sakkum” (Sakkum-kumaşı), birinde[22] (Ac.i-1066) “TÚG harumburi” (Harumburi-kumaşı), diğerinde[23] (Ac.i-1069) ise “TÚG halamtakadu” (Halamtakadu-kumaşı) ifadesinin kayıtlı olduğu belirtilmekte[24] olup bu bullalar Acemhöyük Sarayı’na Karkamış kralı Aplahanda tarafından tekstil ürünlerinin gönderildiğini göstermektedir.

1.1.d. Aplahanda’nın memurunun mührü ile mühürlü bullalar: Mührün (Ac. CS 9) kitabesi dört satır olup okunabilen kısmında: “Aplahanda’nın hizmetkârı” ifadesi yer almaktadır.[25] İsmi tespit edilemeyen bu şahsa ait mührün baskısı üç bulla üzerinde görülür. Düzensiz oval plak şeklindeki bullalardan birinin (Ac.i-1052) üzerinde yazan “TÚG sakkum” (sakkum-kumaşı) ifadesinden[26]Aplahanda’nın memurunun Acemhöyük Sarayı’na sakkum-kumaşı gönderdiği anlaşılmaktadır.

1.1.e. Mari Kralı Yahdun-Lim’in kızı Nagihanum’un mührü ile mühürlü bullalar: Mari kralı Yahdun-Lim’in (M.Ö. 1820-1796 ) kızı Nagihanum’un mührüne (Ac. CS 10) ait baskı Acemhöyük’te ortaya çıkarılan beş bulla üzerinde görülür. Mari prensesine ait mührün kitabesinde: “Nagihanum, Mari ve Simalitler Ülkesi’nin kralı, Yahdun-Lim’in kızı” yazılıdır.[27] Mührün basılı olduğu bullaların üzerinde gönderilen malın cinsi ile ilgili herhangi bir kayıt mevcut değildir.

1.1.f Asur Şehir Meclisinin mührü ile mühürlü bullalar: M.Ö. 2. Binyıl’ın ilk çeyreği Anadolu ile Mezopotamya arasındaki ticari faaliyetlerin yoğun olarak yaşandığı bir dönemdir ve Anadolu’da Kayseri yakınlarındaki Kaneš (Kültepe) ile Irak’ın kuzeyinde, Dicle Nehri’nin kıyısında kurulu Asur (Qalat Sherqat) şehri bu ticari faaliyetlerin karşılıklı ana merkezleridir. Acemhöyük’te Asur Şehir Meclisi’nin mührünün basılı olduğu 10 bulla ele geçmiş olup bu baskılar Asur şehrinin Anadolu’da Kaneš’in yanı sıra Acemhöyük’le de irtibatını belgelendirmektedir. Mührün (Ac. CS 11) kitabesinde: “Tanrı Aššur’un, verginin, şehir meclisinin” ifadeleri yazılı[28] olup bullalardan birinin kenarında “kārum Kaneš’e, Nibum’un mührü” ifadeleri kayıtlıdır.[29]Anlaşıldığı kadarıyla Asur Şehir Meclisi’nin sözcüsü gönderiyi Kaneš’e yollamak üzere mühürlemiş, ancak teslimat Acemhöyük Sarayı’na yapılmıştır.

1.1.g. Metal Ustası Nanna-ibila-mansu’nun mührü ile mühürlü bulla: Mührün (Ac. CS 12) kitabesinde: “Nanna-ibila-mansu, Bakır Ustası Nanna-luti’nin oğlu” ifadesinin yazılı olduğu belirtilmektedir.[30] Bu şahsın paketleyip mührünü bastığı bulla üzerinde herhangi bir başka yazı olmaması,  Acemhöyük’e gönderilen malın cinsinin tespitini mümkün kılmamaktadır. Hem Nanna-ibila-mansu hem de babasının taşıdığı Nanna-Luti isminin Mari metinlerin de geçtiği belirtilmekte, ancak şahıs adlarının birbirleriyle olan irtibatlarının belli olmadığı ifade edilmektedir.[31]

2. Şahısların Mühürleriyle Mühürlü Bullalar: Acemhöyük’te otuz farklı şahsa ait mührün baskısı tespit edilmiştir. Bu şahıslardan Awaliya ve oğlu Amuni’nin aynı mührü kullandığı anlaşılmaktadır. Acemhöyük’te ele geçen bullalar arasında Šumi-Aššur’a ait olanlar daha fazladır. Otuz üç bulla üzerinde bu şahsın mühür baskısı görülmekte ve Acemhöyük’te bir temsilcisinin olduğu, bu şahıs vasıtasıyla da Acemhöyük Sarayı ile sıkı ilişkilerinin bulunduğu anlaşılmaktadır. Mühür sahiplerinden sadece dördü alıcılar ile ilgili bilgiyi bullalara kaydetmiş, bunun dışında gönderinin içeriği hakkında bullaların hiç birinde herhangi bir bilgi verilmemiştir. Aššur-idī kardeşi Bašu’ya (Ac. CS 44), Šalim-Aššur kardeşi Ṭāb-Aššur’a (Ac. CS 20), Ataya İdī-Suen’e (Ac. CS 97) ve Šumi-Aššur’da ismini belirtmediği temsilcisine (Ac. CS 14) mal veya mallar sevk etmiştir. Bullaların Acemhöyük’te ele geçmesi isimleri belirtilen bu alıcıların Acemhöyük’te yaşadıklarını akla getirmektedir.

Bullaların bağlı oldukları paketlerin nereden gönderildikleri hakkında kesin bilgi etmek zordur. Ancak, en azından bazılarının Kaneš’ten gönderilmiş olmaları kuvvetle muhtemeldir. Bununla birlikte, Kaneš kārumu’nun mührünü (Ac. CS 55) taşıyan iki bulla, bazı gönderilerin Kaneš’ten yapıldığını göstermekte, ayrıca Asur’un Anadolu’daki en büyük ve ana temsilciliği olan Kaneš kārumu ile Acemhöyük Sarayı arasındaki ilişkilerin varlığına da açık delil teşkil etmektedir.

2.1. Aššur-[…]’nın mührü ile mühürlü bulla (Ac. CS 52): Muska biçimli tek bulla üzerinde “Aššur-[…]’nın mührü” ifadesinin yazılı olduğu kayıtlıdır.[32]

2.2. Aššur-balati’nin mührü ile mühürlü bulla (Ac. CS 31): Muska biçimindeki tek bulla üzerinde görülür. İki dar kenarında “Šib-İštar’ın oğlu Aššur-balati’nin mührü” yazılı olduğu belirtilmektedir.[33]

2.3. Aššur-bēl-lamassi’nin mührü ile mühürlü bulla (Ac. CS 38): Düzensiz muska biçimindeki tek bulla üzerinde mührün baskısı mevcut olup üzerinde “Ubhakum’un oğlu Aššur-bēl-lamassi’nin mührü” yazılı olduğu ifade edilmektedir.[34]

2.4. Aššur-DUG-ni’nin oğlu Šauma-x’in mührü ile mühürlü bullalar (Ac. CS 48): Sarıkaya Sarayı’nın 6 No.lu odasında ortaya çıkarılan dört bulla bu şahıs tarafından mühürlenmiştir. Muska biçimli bir bulla (Ac.i-942) üzerinde “8 šeqel” yazılıdır. Bir başka bulla (Ac.i-955) üzerinde ise “Aššur-ṭāb-ni’nin oğlu Šauma-x’in mührü” cümlesinin okunduğu anlaşılmaktadır.[35]

2.5. Aššur-emuqī’nin mührü ile mühürlü bullalar (Ac. CS 17): Bu şahsın silindir mührünün baskısını taşıyan beş bulla mevcuttur. Bu bullalardan birinde (Ac.i.1000) ilgili kısmın kırık olması nedeniyle adını öğrenemediğimiz Acemhöyük kralı’nın ismi kayıtlıdır: “Kral […]’a, kölen Aššur-emuqī’nin mührü”. Diğer bullalarda ise “Abu-šalim’in oğlu Aššur-emuqī’nin mührü” yazılı olduğu belirtilmektedir.[36]

2.6. Aššur-idī’nin mührü ile mühürlü bulla (Ac. CS 44): Muska biçimli bulla üzerinde görülür ve üzerinde “Aššur-idī’nin mührü, kardeşi Bašu’ya” yazılı olduğu ifade edilmektedir.[37] Bu kayıt Bašu’nun Acemhöyük’te yaşadığını göstermektedir.

2.7. Aššur-mālik’in mührü ile mühürlü bullalar (Ac. CS 85): Muska biçimli dört bulla üzerinde mührün baskısı görülmektedir. Dar kenarlarında “Alahum’un oğlu Aššur-mālik’in mührü” ifadesinin okunduğu anlaşılmaktadır.[38]

2.8. Aššur-ṭāb’ın mührü ile mühürlü bulla (Ac. CS 34): Düzensiz muska biçimindeki tek bulla üzerinde görülür ve bir dar kenarında “Šumi-Aššur’un oğlu Aššur-ṭāb’ın mührü” yazılı olduğu belirtilmektedir.[39]

2.9. Ataya’nın mührü ile mühürlü bullalar (Ac. CS 97): Muska biçimli iki bulla üzerinde mührün baskısı mevcuttur. Bullaların iki kenarında “Ataya’nın mührü, İdī-Suen’e” ifadesinin yazılı olduğu[40] ve buna istinaden de İdī-Suen’in Acemhöyük’te yaşadığı anlaşılmaktadır.

2.10. Awaliya ve oğlu Amuni’nin mührü ile mühürlü bullalar: Sarıkaya Sarayı’nın 6 No.lu odasında ikisi Awaliya, biri ise oğlu Amuni tarafından mühürlenmiş üç bulla ele geçmiştir. Muska biçimindeki bir bulla (Ac.i-1010) üzerindeki “Awaliya’nın oğlu Amuni’nin mührü” ifadesi Amuni’nin babasının mührünü kullandığı göstermektedir. Awaliya’ya ait bullalar (Ac.i-1089; Ac.i-1091) üzerinde ise sadece “Awaliya’nın mührü” ifadesi yer almaktadır.[41] Bullaların hiçbirinde gönderilen kargonun içeriği hakkında bilgi yoktur.

2.11. Dadaya’nın mührü ile mühürlü bullalar (Ac. CS 57): Sarıkaya Sarayı’nda ele geçen iki bulla Dadaya’ya ait mührün baskısını taşımaktadır. Bullaların üzerinde “Hasırcı Dadaya’nın mührü” kaydının olduğu belirtilmektedir.[42]

2.12. Ennam-Adad’ın oğlu Aššur-taklāku’nun mührü ile mühürlü bullalar: Aššur-taklāku’nun silindir mührünün (Ac. CS 19) baskısını taşıyan muska biçimli beş bullanın ele geçtiği ve üzerinde: “Ennam-Adad’ın oğlu Aššur-taklāku’nun mührü” ifadesinin kayıtlı olduğu belirtilmektedir.[43]

2.13. İdī-[…]’nin mührü ile mühürlü bullalar (Ac. CS. 25): Mühür baskısı Acemhöyük-Burušhaddum I, s. 89’da bu başlık altında verilmekte, açıklamalarında ise Sarıkaya Sarayı’nın 6 No.lu odasında ele geçen üç bulla üzerinde “Mana ve Kukulānum’un oğlu Aššur-taklāku” kaydının olduğu ifade edilmektedir.[44] Ancak, mührün kitabesindeki isim (İdī-[…]) ile bulla üzerinde adları kayıtlı şahıslar arasındaki irtibat anlaşılamamaktadır.

2.14. İdī-Suen’in mührü ile mühürlü bullalar (Ac. CS 16): Sarıkaya Sarayı’nın 6 No.lu odasında ele geçen on iki bulla üzerinde İdī-Suen’in mührü görülür. Muska biçimli altı bulla üzerinde ise “İdī-Aššur’un oğlu İdī-Suen’in mührü” ifadesinin yazılı olduğu ifade edilmektedir.[45]

2.15. İdī-Suen’in mührü ile mühürlü bullalar (Ac. CS 37): Sarıkaya Sarayı’nın 6 No.lu odasında ele geçen biri yazılı üç bulla üzerinde görülmektedir. Muska biçimindeki yazılı bullanın (Ac.i-933) iki kenarında “[…]’nın[46] oğlu İdī-Suen’in mührü” ifadesinin okunduğu görülmektedir.[47]

2.16 İdī-Suen’in mührü ile mühürlü bullalar (Ac. CS 47): Sarıkaya Sarayı’nın 6 No.lu odasında ele geçen iki bulla üzerinde “İdī-Aššur’un oğlu İdī-Suen’in” şeklinde bir ibarenin kayıtlı olduğu anlaşılmaktadır.[48]

Ac. CS 16, Ac. CS 37 ve Ac. CS 47 No.lu üç farklı bullada aynı şahıs adının (İdī-Aššur’un oğlu İdī-Suen) kayıtlı olduğu görülmektedir. Bu durum üç farklı şahsı işaret edebileceği gibi, İdī-Suen’in üç farklı mühür kullandığını da gösterebilir.

2.17. İziham’ın mührü ile mühürlü bullalar (Ac. CS 32): Muska biçimli üç bulla üzerinde mührün baskısı mevcuttur. Bullaların dar kenarlarında yazı olduğu belirtilmekte ancak içerik hakkında bilgi verilmemektedir.[49]

2.18. Kaneš kārumu’nun mührü ile mühürlü bullalar (Ac. CS 55): Sarıkaya Sarayı’nda ele geçen iki bulla üzerinde görülür. Kitabesinde “Kaneš kārumu mührü” yazılı olduğu belirtilmekte[50] olup bu ifade dönemin iki büyük şehir arasındaki ilişkilere kısmen ışık tutmaktadır.

2.19. Kukulānum’un oğlu Aššur-taklāku’nun mührü ile mühürlü bullalar: Sarıkaya Sarayı’nda ele geçen dört bulla üzerinde bu şahsın mührüne ait (Ac. CS 24) baskı mevcuttur. Bulla üzerinde “Kukulānum’un oğlu Aššur-taklāku’nun mührü” yazılı olduğu belirtilmektedir.[51]

2.20. Melik-Aššur’un mührü ile mühürlü bulla (Ac. CS 40): Düzensiz muska biçimindeki tek bulla üzerinde baskısı görülür ve üzerinde “Melik-Aššur’un mührü” ifadesinin kayıtlı olduğu görülmektedir.[52]

2.21. Nab-Suen’in mührü ile mühürlü bulla (Ac. CS 39): Düzensiz muska biçimindeki tek bulla üzerinde baskısının görüldüğü ve iki dar kenarında “(Tanrıça) İštar’ın ikribusu, Nab-Suen’in mührü” ifadelerinin kayıtlı olduğu belirtilmektedir.[53]

2.22. Puzur-Aššur’un mührü ile mühürlü bulla (Ac. CS 62): Muska biçimli olup bir kenarında “Puzur-Aššur’un mührü” ifadesi okunmuştur.[54]

2.23. Šalim-Aššur’un mührü ile mühürlü bullalar: Sarıkaya Sarayı’nın 6 No.lu odasında Šalim-Aššur’un mührünü (Ac. CS 20) taşıyan muska biçimli altı adet bulla ele geçmiştir.  Bullalar üzerindeki “Šalim-Aššur’un mührü, kardeşim Ṭāb-Aššur’a” ifadesi Šalim-Aššur’un kardeşinin Acemhöyük’te yaşadığını ve ona içeriğini öğrenemediğimiz bir kargo gönderdiğini göstermektedir. Bullalardan ikisinde (Ac.i-982; Ac.i-999) ise sadece Ṭāb-Aššur’un adının kayıtlı olduğu ifade edilmektedir.[55]

2.24. Šamaš-nadini’nin mührü ile mühürlü bulla (Ac. CS 50):  Muska biçimindeki tek bulla üzerinde görüldüğü, kenar yazısında “İdī-Suen’in oğlu Šamaš-nadini’nin mührü” ifadesinin olduğu belirtilmektedir.[56]

2.25. Šauma-x’in mührü ile mühürlü bullalar (Ac. CS 51): Sarıkaya Sarayı’nın 6 No.lu odasında bulunmuş üç bulla bu şahsın mührü ile mühürlenmiştir. Üzerinde “Çavuş Aššur-ṭāb’ın oğlu Šauma-x” yazılı olduğu ifade edilmektedir.[57]

2.26. Suen-[…]’in mührü ile mühürlü bullalar (Ac. CS 18): Sarıkaya Sarayı’nın 6 No.lu odasında ele geçen iki bulla ile temsil edilir. Bullaların birinde (Ac.i-969) “Suen-[…]” şahıs adının okunduğu anlaşılmaktadır.[58]

2.27. Šumi-Aššur’un mührü ile mühürlü bullalar (Ac. CS 14): Sarıkaya Sarayı’nın 6 No.lu odasındaki 33 bullanın ve Kültepe Ib katına tarihlendirilen bir zarf parçasının bu şahıs tarafından mühürlendiği, bullaların muska biçimli oldukları ve dar kenarlarında “Aššur-tāb’ın oğlu Šumi-Aššur’un mührü, temsilcime” yazılı olduğu belirtilmektedir.[59]Šumi-Aššur’un kargoyu Kaneš’ten Acemhöyük’e gönderdiği ve temsilcisinin bu şehirde yaşadığı, muhtemelen de bu şahsın Acemhöyük Sarayı’nda yaşadığı veya çalıştığı ifade edilmektedir.[60]

2.28. Uṣur-Suen’in mührü ile mühürlü bullalar (Ac. CS 56): Sarıkaya Sarayı’nda ele geçen iki bulla üzerinde bu şahsın mühür baskısı görülür. Bullanın dar kenarında “Uṣur-Suen’in mührü” yazılı olduğu belirtilmektedir.[61]

2.29. Zuzua’nın oğlu Adadu-banu’nun mührü ile mühürlü bullalar (Ac. CS 66): Sarıkaya Sarayı’nın 6 No.lu odasında ele geçen iki bulla üzerinde bu mührün baskısı mevcut olup bir bullanın (Ac.i-1016) üzerinde “Zuzua’nın oğlu Adadu-banu’nun mührü” ifadesinin mevcut olduğu belirtilmektedir.[62]

3. ETİKETLER

Etiket, “iple bağlandıkları paketlerin içindeki malın miktarı, cinsi, kalitesi ve alıcısına dair bilgileri içeren”[63] kilden topaktır ve bu eser grubu Acemhöyük yazılı belgelerinin önemli bir kısmını teşkil etmektedir. Acemhöyük’te ortaya çıkarılan etiketlerden şu ana kadar yirmi beş kadarı yayınlanmış[64] olup elde edilen bilgilerden, Acemhöyük’te yaşayan yerli ve yabancı bazı şahıslara çeşitli cins ve kalitede tekstil ürünlerinin gönderildiği anlaşılmaktadır. Etiketlerin bağlı olduğu dokuz pakette; birinci kalite raqqatum, beşinde farklı kalitede sakkum, üçünde farklı kalitede barru, birer pakette ise saq buri, utuplu, ullu ve hidru isimli tekstil ürünlerinin bulunduğu ve bu paketlerin yerli ve yabancı toplam on dokuz şahsa gönderildiği anlaşılmaktadır.

Ac.i-889; “1 sakkum-kumaşı Kimiya’nın”

Ac.i-890; “1 birinci kalite raqqatum-kumaşı Šamaš-mutabel’in”

Ac.i-893; “Utuplu-kumaşı Biraqi’nin”

Ac.i-894; “Birinci kalite barru-kumaşları Yakbiya’nın malı”

Ac.i-895; “1 sakkum-kumaşı Abatar’ın”

Ac.i-896; “Birinci kalite sakkum-kumaşı Warad-nasir’in malı”

Ac.i-897; “Birinci kalite ullû-kumaşı Apil-ilīšu’nun”

Ac.i-899; “Birinci kalite barru-kumaşları İlišu-ibbišu’nun”

Ac.i-902; “Kaneš’e”

Ac.i-903; “İkinci kalite sakkum-kumaşı İnbata’nın”

Ac.i-907; “Birinci kalite raqqatum-kumaşından giyim eşyası parçası”

Ac.i-908; “1 birinci kalite sakkum-kumaşı”

Ac.i-912; “İbni-Addu’nun malı”

Ac.i-914; “Barru-kumaşları Awaliya’nın malı”

Ac.i-915; “1 raqqatum-kumaşı Yakbiya’nın malı”

Ac.i-917; “Birinci kalite raqqatum-kumaşı Yakbiya’nın malı”

Ac.i-920; “Birinci kalite raqqatum kumaşı İbni-Addu’nun”

Ac.i-923; “Birinci kalite raqqatum-kumaşı İpiq-Addu’nun malı”

Ac.i-1023; “raqqatum-(kumaşı)”

Ac.i-1085; “sakkum-kumaşı Agta’nın malı”

Ac.i-1092; “1 birinci kalite raqqatum-kumaşı Yakbiya’nın malı”

Ac.i-1094; “Kaneš’e”

Ac.i-1097; “saq buri kumaşı Halkiya’nın”

Ac.i-1199; “Birinci kalite raqqatum-(kumaşı)”

Ac.12.52; “Arbanaš’a ait şehrin hidru’ları”[65]

4. TABLET

Acemhöyük’teki üç monumental yapıdan biri, M.Ö. 2. Binin başlarından M.Ö. 17. Yüzyılın ortalarına kadar kullanılan Sarıkaya Sarayı’dır. Eski Anadolu saray mimarisinin en güzel örneklerinden olan bu anıtsal yapının güneyinde gerçekleştirilen kazılarda Eski Asurca yazılmış bir tablet (Ac.13.32) gün yüzüne çıkartılmıştır. Eski Asur Dönemi’nin geç safhasına tarihlendirilen bu mühim belgede, aralarında bir kralın da bulunduğu bazı şahısların, ayakkabı ve ayakkabıya ait parçaları kaç kez aldıklarının kaydı mevcuttur. Bir kralın isminin kaydedilmesi sebebiyle önem arz eden bu tablette: “Ayakkabıları Nad[i…]’nin oğlu Šahi[..] (ve) kral Ukiša, dört çift šahiratum’u (ise) Asīnu[m] e[…] için aldılar” ifadeleri kayıtlıdır.[66]

Sonuç olarak; Acemhöyük’te ortaya çıkarılan Asur şehir meclisi, Asur kralı I. Šamši-Adad ve memuru Liter-šarussu, Mari kralı Yahdun-Lim’in kızı Nagihanum, Karkamış kralı Aplahanda ve ismini bilemediğimiz bir memurunun mühürlerini taşıyan bullalar, bu kadim yerleşim yerinin özellikle M.Ö. 19 Yüzyılın sonu ile 18. Yüzyılın ilk yarısını içine alan zaman diliminde Mezopotamya ve Suriye şehir devletleriyle olan sıkı ilişkilerini ortaya koymaktadır. Bazı bullalar üzerindeki kısa notlardan, Karkamış kralı Aplahanda ve memurunun Acemhöyük Sarayı’na sakkum, harumburi ve halamtakadu isimli tekstil ürünlerini gönderdiği anlaşılmaktadır. Diğer bullalar da ise paketlerin içeriği hakkında herhangi bilgi kayıtlı değildir. Şahısların mühürlerini taşıyan bullaların hiçbirinde gönderilen malların içeri ile ilgili bilgi yoktur. Bunlar arasındaki dört bullada ise sadece alıcıların adları kayıtlıdır. İki bulla Kaneš kārumu’nun mührünü taşımakta ve Acemhöyük Sarayı ile Kaneš kārumu arasındaki irtibatı göstermektedir. Sarıkaya Sarayı’nın 6. No.lu odasında ele geçen Šumi-Aššur’a ait 33 bulla ise bu şahsın Acemhöyük Sarayı ile olan iyi ve sürekli ilişkilerinin delilleridir.

Acemhöyük’te ele geçen çivi yazılı etiketlerden yirmi beşi yayınlanmış olup bunlardan yirmi dördü Eski Babilce, biri ise Eski Asurca çivi yazılıdır. Etiketlerin yirmi üçünde alıcının kimliği ile çeşitli kalite ve cinste tekstil ürünlerinin adı kayıtlıdır. Bu ürünler arasında en çok “ince kumaş/giysi” olarak tarif edilen raqqatum’un adı geçmektedir. Mari metinlerinden de iyi tanınan raqqatum’un Asur’dan ihraç edildiği ve fiyatının da pahalı olduğu ifade edilmektedir.[67] Raqqatum’dan sonra adı en çok anılan tekstil ürünü ise “çuval, çuval bezi”[68], “kalın manto, kalın giysi”[69] veya “bir kumaş, bez türü”[70] olarak değerlendirilen sakkum’dur. Ardından sırasıyla barru, saq buri, “bir kumaş veya dokuma”[71] ile şüpheli olarak “eşarp, şal” manası verilen[72] utuplum, “bir tekstil, giysi” olduğu belirtilen[73] ullu ve hidru gelmektedir. Söz konusu tekstil ürünlerinin isimleri Eski Babil ve Mari metinlerinde de geçmektedir. Bu durum, Acemhöyük’ün Suriye ile olan irtibatını gösteren önemli delillerdir. Bu irtibatı destekleyen bir başka husus ise kumaşların alıcılarının çoğunun Suriye kökenli şahıs adları taşımasıdır. Bu şahısların dışında az sayıda olsa da yerli alıcıların varlığı etiketlerden tespit edilmektedir.

Acemhöyük buluntuları arasında bugün itibariyle bir tablet mevcut olup Eski Asurca yazılı söz konusu belgede Ukiša adında bir kralın ismi kayıtlıdır. Kral Ukiša’nın Acemhöyük’ün idarecisi olup olmadığı hususu ise tartışmalıdır.

KAYNAKÇA

• Bayram, Sebahattin-Kuzuoğlu, Remzi; “Çivi Yazılı Kaynaklara Göre M.Ö. 2. Bin’de Aksaray”, 1. Uluslararası Aksaray Sempozyumu, Aksaray 2016, 798-812.
• CAD, The Assyrian Dictionary of The Oriental Institute of The University of Chicago.
• CDA, A Concise Dictionary of Akkadian, Weisbaden 1999.
• Günbattı, Cahit, “More Examples of Correspondences Between Kārums”, Archivum Anatolicum I, Ankara, 1995, 107-116.
• Günbattı, Cahit, Harsamna Kralı Hurmeli’ye Gönderilen Mektup ve Kaniš Kralları, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014.
• Hamblin, J. William, Warfare in the Ancient Near East to 1600 BC, Routledge 2006.
• Karaduman, Ayşe, “Acemhöyük Sarıkaya Sarayı’nda Bulunmuş Olan Etiketlerden Bir Grup”, Muhibbe Darga Armağanı, İstanbul, 2008, 283-290.
• Kuzuoğlu, Remzi,  “Two Cuneiform Texts Found in Acemhöyük from the Old Assyrian Period”, Belleten C. LXXIX, Sa. 289, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2016, 685-699.
• Michel, Cecile,  “The Perdum mule a mount for distinguished persons in Mesopotamia during the first half of the second millenium B.C.”, Man andA nimal Antiquity, Rome 2004, 190-200.
• Michel, Cecile- Veenhof, R. Klaas, “The Textiles traded by the Assyrians in Anatolia (19th-18th Centuries BC)”, Textile Terminologies in the Ancient Near East and Mediterranean from the Third to the First millennia BC, Oxbow Books, 2010, 209-269.
• Nashef, Khaled, Répertoire Géographique des Textes Cunéiformes (RGTC) IV, Wiesbaden 1991.
• Özgüç, Nimet – Tunca, Önhan, Kültepe-Kaniš, Mühürlü ve Yazıtlı Kil Bullalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2001.
• Özgüç, Nimet, “Acemhöyük Kazıları”, Anadolu X, Ankara 1968, 1-28.
• Özgüç, Nimet, Acemhöyük-Burušhaddum I, Silindir Mühürler ve Mühür Baskılı Bullalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
• Öztan, Aliye, “Acemhöyük’den Assur Ticaret Kolonileri Çağı’na Ait İki Ender Buluntu”, Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol’e Armağan VITA Festschtift in Honor of Belkis Dinçol and Ali Dinçol, Eds. M. Alparslan, M. Doğan-Alparslan, H. Peker 2007, 609-621.
• Öztan, Aliye, “2013 Yılı Acemhöyük Kazıları ve Sonuçları”, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, Ankara 2015, 61-72.
• Tunca, Önhan, “Cylinder Seal Inscriptions of Šamši-Adad I And His Officials From Acemhöyük”, Tahsin Özgüç’e Armağan, Anatolia And the Ancient Near East, Ankara 1989, 481-483.
• Tunca, Önhan, “Des Inscriptions de Sceaux-Cylindres Diverses Provenant D’acemhöyük”, Nimet Özgüç’e Armağan, Aspects of Art and Iconography: Anatolia and its  Neighbors, Ankara 1993, 629-633.
• Veenhof, R. Klaas, “On the Idendification and Implications of Some Bullae from Acemhöyük and Kültepe”, Nimet Özgüç’e Armağan, Aspects of Art and Iconography: Anatolia and its  Neighbors, Ankara 1993, 645-657.
• Yaman, D. İrfan-Aydın, Yavuz-Yaman, I. Aslı, “Aksaray İli Paleolitik Çağ Yüzey Araştırması (2015)”, 34. Araştırma Sonuçları, 1. Cilt, 2017, 111-122.

Madde Yazar Bilgileri:

Yazarlar: Aliye KUZUOĞLU, Remzi KUZUOĞLU
Anahtar Kelimeler: Aksaray, Acemhöyük, Eski Asur Dönemi, Çivi Yazısı, Etiket, Bulla.