AKSARAY VİLAYET GAZETESİ VE MUHTEVASI HAKKINDA BAZI DEĞERLENDİRMELER
- Gazete Hakkında Genel Bilgiler
Aksaray Vilayet Gazetesi 19 Teşrinisani 1926 tarihinden itibaren çıkmaya başlamış, son sayısı ile 18 Nisan 1933’te yayınlanmıştır. Bu süre zarfında gazete her çarşamba günleri düzenli olarak vilayet matbaasında basılmış ve toplam 325 sayı elde edilmiştir. Gazete 24 Teşrinievvel 1928 tarihli 107. sayıdan itibaren yayınladığı nüshalarından iki alfabeyi de kullanmış, özellikle gazetenin ilk sayfasında bulunan künye bölümü yeni yazı ile yazılmıştı. 30 ikincikanun 1929 tarihinde çıkan 113. Sayıdan itibaren gazete tamamen yeni harflerle yayınlanmıştı. Gazete çıktığı ilk günden itibaren beş guruşa satılmağa başlamış, zamanla bu fiyat önce 10 guruşa, sonra ise 15 guruşa kadar çıkmıştır. Gazetenin birçok sayısında fotoğraf bulunmaktadır, ilk sayıda Gazi Mustafa Kemal Paşa, ikinci sayıda İsmet Paşa’nın fotoğrafları yer alırken diğer sayılarda da haber konusu ile ilgili olarak Aksaray Valisi veya milletvekillerinin fotoğraflarına yer verilmişti. Ayrıca bayındırlık faaliyetleri kapsamında yapılan devlet binaları, kütüphane ve okullara ilişkin fotoğraflara da çeşitli sayılarda rastlanmıştı. Gazetede imzalı yazılara çok az rastlanmakta, görülen imzaların salgın hastalıklardan korunma konusunda yazı yazan Hasan Tahsin Bey isimli doktora ait olduğu anlaşılmaktadır.
Gazete ilk sayısında çıkış amacını “Gazetemizin Mesleği” başlığı ile açıklamış amaçlarının samimiyet ve muhabbetle, halkın, köylünün anlayabileceği bir dil ile yayın yapmak suretiyle ilmi, edebi, fenni yazıları ve kabil-i tatbik faideli bilgileri yayınlamak olduğunu şeklinde açıklamıştır. Gazete dilini basitleştirmesinin sebebini, halkın anlayışını artırmak olduğunu iddia etmiş, halkçı olmanın bunu gerektirdiğini ifade edilmişti[1].
- Ulusal Haberler
Cumhuriyetin ilanının hemen üçüncü yılında çıkmaya başlayan Aksaray Vilayet Gazetesinde cumhuriyet idaresinin memlekete kazandırdıklarına dair yorumlara rastlanmaktaydı. Yeni kurulan cumhuriyetin önceki yönetimden farklı olacağı, yeni yönetimin memlekete refah ve kalkınma getireceğine inanılmaktaydı. Gazete okurlarına seslenerek beş sene önceki ülkenin vaziyeti ile şimdiki durum arasında mukayese yapmayı istemekte, “şuraya kadar gelen düvel-i ecnebiyyenin boyunduruğu altında yaşamak mı iyidir, yoksa kendi yurdunda azadeler olarak yaşamak mı iyidir” diye sorarak bağımsızlığın önemine vurgu yapmaktaydı. Ayrıca Cumhuriyet hükümetlerinin ekonomide takip ettikleri dışarıdan borç almadan kalkınma siyaseti de gazetede övülmekte, dış borçlar meselesinin hafızalarda olduğu bir dönemde borçsuz kalkınma uygulamasıyla cumhuriyet hükümetlerinin eski dönemde ayrıldığını açıklanmaktaydı. Gazetenin ikinci sayısında Aksaray Milletvekili Besim Atalay’ın, cumhuriyet hükümetlerinin başarılarını anlattığı bir konuşma bulunmaktaydı. Besim Atalay, her şeyden önce yeni dönemde asayiş sorununun kalmadığını, vatandaşların ve köylünün her tarafa emniyetle gidebildiğini vurgulamaktaydı[2]. Gazetenin ilerleyen sayılarında da cumhuriyet idaresinin Aksaray’a kazandırdıkları anlatılmaya devam edilmişti[3].
Elektrik konusu da cumhuriyetin Türkiye ahalisine kazandırdığı bir nimet olarak görülmekteydi[4].
Aksaray Vilayet Gazetesi mahalli bir gazete olmasına karşın, ülke gündemini takip etmiş, ulusal haberler de gazetenin sayfalarında yer bulmuştu. Gazi Paşa ve İsmet Paşanın açıklamaları ve TBMM’de yaptığı konuşmalar, memleket gezileri, hükümetin çıkardığı önemli kanunlar mahalli basın üzerinden Aksaray halkına aktarılmaktaydı. Takrir-i Sükun Kanununa ait açıklamalar, İstiklal Mahkemeleri, CHF’nin 1927 tarihinde yaptığı kurultayda Mustafa Kemal Paşa’nın meşhur Nutku’nu okuması, 1927 nüfus sayımı çalışmaları[5], harf inkılabı ve Millet Mekteplerinin kurulması, Dilde sadeleşme çabaları, Serbest Cumhuriyet Fırkasının kurulması, Menemen Hadisesi, Zirai Kredi Kooperatifleri, Yerli malı kampanyası, Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyetinin faaliyete geçmesi, Yerli malı kampanyalarına ilişkin haberler, salgın hastalıklarla mücadele ve bu amaçla özellikle sıtma hastalığını ortadan kaldırmak için yapılan bataklıkları kurutma faaliyetleri, tüm vatandaşlara hastalıklardan korunma ve özellikle bebek ve çocuk bakımı konusunda Sağlık Bakanlığının tavsiyeleri, Umumi Hıfzısıhha Kanunu, vergiler hakkında açıklayıcı bilgiler, ezanın Türkçeleştirilmesine ilişkin haberler gazetede yer almaktaydı.
- Yerel Haberler
Aksaray Vilayet Gazetesinde yer bulan en çok haber, şehirde yapılan bayındırlık faaliyetleri hakkında idi. Aksaray’ı çevredeki şehirlere bağlayan yolların yılın her mevsiminde kullanılabilecek duruma getirilmesi için valilik tarafından yapılan faaliyetler gazetenin sık sık verdiği haberlerdendi. Ayrıca bayındırlık çalışmaları kapsamında değerlendirilecek olan hükümet binalarının inşaa çalışmaları, şehir kütüphanesinin hizmete açılması[6], Azmi Milli fabrikasının inşa edilmesi ve fabrika bünyesinde bulunan elektrik santralı hakkında teknik bilgiler[7], Aksaray’ın köylerinde açılan okullar tanıtılırken, o dönemde yürürlükte olan maarif vergisinin çocuklarımızı cehaletten kurtarmak için daha bir istekle verilmesi konusunda tavsiyeler de gazetede yer bulmaktaydı[8]. Yerel seçimlerin sonucunda belediye başkanlarının ve belediye meclis üyelerinin isimleri gazetede yer almaktaydı. Muhtarlık seçimleri öncesinde Aksaray Vilayet Gazetesi, cumhuriyet hükümetlerinin istediği muhtarların sahip olması gereken nitelikleri yazmıştı[9]. Şehir kütüphanesinde verilen konferanslar gazetenin okuyucularına sık sık haber verdiği bir konu idi. Öğretmen, doktor ve alanında uzman olan kişilerin halkın işine yarayacak bilgileri anlattıkları konferanslar 1927 yılının ekim-mayıs ayları arasında yapılmıştı[10].
Hükümetin 1928’de yeni harfleri tanıtması gazetede yankı bulmuş, 30 ağustos 1928 Zafer Bayramı münasebetiyle Vali Yusuf Ziya Bey’in Gazi Paşa’ya gönderdiği tebrik telgrafına Ankara’dan gelen ve yeni yazıyla yazılmış cevap metni gazetede yayınlanmıştı[11]. Latin harflerin şehirde yaygınlaşması amacıyla Türk Ocağında Tahrirat Müdürü Hilmi Bey ve defterdar tarafından halka ders verilmesi kararlaştırılmıştı[12]. Gazete yeni harflerin öğrenilmesine katkıda bulunmak amacıyla sayfalarında alıştırmalara ve yeni harfleri gösteren yazılara yer vermiş[13], yeni harflere alışmaya çalışan Aksaray halkına özellikle esnaf vatandaşların mağaza ve dükkânlarına asılan levhaların doğru yazılmadığı için uyarmıştı[14]. 17 Teşrinievvel 1928’de çıkan 106. sayıdan başlayarak gazetenin künye, adres bölümü yeni yazıyla yayınlanmaya başlamıştır. Gazetenin ilerleyen sayılarında memlekette bir irfan seferberliği yapılması gerektiği “milletin asılardan beri zulmet içinde nahak yere tıkıldığı zindanın kapısını açacak eli…” beklediği yazılmaktaydı[15]. Okul çağında olmayan vatandaşlara okuma yazma öğrenmek amacıyla memleket genelinde açılan Millet Mektepleri Aksaray’da da açılmış ve 1 Teşrinisani 1931’den itibaren çalışmaya başlayacağına haberler gazetede yer alırken diğer sayılarda Millet Mektebine ilgisiz kalan muhtarların valilik tarafından azledileceği uyarısı yer almaktaydı[16].
1929 dünya ekonomik krizi, Türkiye ekonomisini etkilemiş, ihraç ürünlerimiz dış pazarlarda alıcı bulamamış ve üreticilerimiz zor durumda kalmıştı. Ekonomik kriz nedeniyle ülkede yaşanan fakirleşme nedeniyle ithalat imkânları azalmıştı. Hükümet yerli mallarını teşvik etmek ve kullanılmasını temin etmek için kampanyalar düzenlemiş ve “Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti”ni kurmuştu. Bu amaçla hükümet yetkililerinin açıklamaları gazetede yer almakta ve Türkiye’nin ikinci hedefinin iktisadi bağımsızlık olduğu savunulmaktaydı. Aksaray Vilayet Gazetesinde yerli malı konusunda uyarıcı yazılar bulunmaktaydı. Şehirde Hadi Bey’in başkanlığını üstlendiği Milli iktisat ve Tasarruf Cemiyeti kurulurken, gazetede “Niçin yerli malı kullanmalıyız?” şeklinde haberler çıkmakta ve vatandaşlardan paramızın kıymetini artırmak için yerli malı kullanmamız istenmektedir[17]. Resmi memurların da yerli kumaştan elbise giyinmeleri bir zorunluluk olarak hükümet tarafından kabul edilirken[18], Çocuklara tasarruf alışkanlığı kazandırmak için kumbara kullanması tavsiye edilmekte[19] ve vatandaşlardan şeker bayramı hediyelerini yerli mallarından seçmesi istemekteydi[20].
Ekonomik kriz nedeniyle zor günler geçiren Türkiye’de bankalara olan borçluların sayısının çoğaldığı görülmüştü. Ziraat Bankasından aldığı krediyi zamanında ödemeyen vatandaşların isimleri, gazetede yayınlanmıştı. İlgili banka tarafından verilen ilanlarda borcunu zamanında ödeyemeyen vatandaşların bankaya rehin bıraktıkları mallarının satışa çıkarıldığı yazılmıştı[21].
1929 yılında çıkarılan bir kanun olan Yol Vergisini nakit olarak ödeyemeyenler için hazırlanan çalışma programları gazetede yer almış, mükelleflerin Nafia Vekâleti tarafından yapılan bayındırlık işlerine bedenen yardım etmesi istenmekteydi[22].
Aksaray Vilayet Gazetesinde Tayyare Cemiyeti, Hilal-i Ahmer, Himaye-i Etfal Cemiyetlerinin önemi ve faaliyetleri hakkında haberlere sık sık rastlanmaktaydı. Bu cemiyetlerden Tayyare Cemiyetinin şeref ve istikbalimizin muhafazası için çalıştığını ve vatandaşların da yardımlarıyla bu cemiyeti desteklemesi gerektiği ifade edilmekteydi[23]. Bu kapsamda Tayyare Cemiyeti Aksaray şubesi 26 Kânunusani 1927’de tayyare şehitlerini anma töreni düzenlemişti[24]. Gazete ayrıca zekât ve fitrelerin Tayyare Cemiyetine verilmesinin uygun olduğuna dair bir fetva yayınlamış ve vatandaşların dikkatini cemiyete çekmeye çalışmış,[25] savaşta ve barışta vatandaşları ana şefkatiyle bağrına basan Hilal-i Ahmer Cemiyeti’ne yardım edilmesi istenmekteydi[26].
1929 yılında Aksaray Çiftçi Kardeşler Kooperatifi kurulmuştu. Hükümetin hayata geçirdiği Zirai Kredi ve Satış Kooperatifleri, memleket geneline yaygınlaştırılmaya başlanmıştı. Kooperatifin bir cemiyetin yükselmesindeki öneminden bahsedilerek amacın köylüye ve üreticiye modern ziraat usullerini öğretmek, tohumları ıslah etmek, hayvancılığı ve nakliye vasıtalarını çoğaltmak olduğu açıklanmıştı[27]. Ziraat toplumu olan Türkiye’nin köylülerin modern ziraat usullerini bilmesi ve topraktan en iyi şekilde istifade etmesi gerektiği konusu o dönemin Türkiye’nin temel tartışma konularından birisiydi. Bu amaçla Aksaray Ziraat Müdürü Saib Bey, ekim mevsiminde çiftçilere ekim ve tohum hakkında tavsiyeler Vilayet Gazetesinde yayınlanmıştı[28]. İyi sürülmüş tarlalara ekilecek tohumların temiz ve ilaçlanmış olması halinde elde edilecek verimi göstermek amacıyla ilgili kooperatifinin beş köyde numune tarlası yapacağına dair haberle gazetede yer almaktaydı[29].
Birinci Dünya Savaşı ve ardından yaşanan milli mücadele yıllarında genç insan nüfusu zarar gören Türkiye Cumhuriyeti, yeni devletin kalkınabilmesi için sağlıklı nesillere ihtiyaç duymakta bu nedenle hastalıklardan arınmış bir nüfus hedeflenmekteydi. Cumhuriyet hükümetleri, salgın hastalıklarla mücadele konusunda ciddi adımlar atmaya başlamış, ülke genelinde yaygın olan bulaşıcı hastalıklar için çeşitli tedbirler alınmaya çalışılmıştır. Sadece hastalıklarla mücadele edilmemiş, vücut sağlığını muhafaza etmek için yaşadığımız çevrenin temizliği ve sağlıklı beslenme konularında basın kuruluşları üzerinde halka bilgi verilmeye çalışılmıştır. Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti, valilikler üzerinden köylü vatandaşlara yönelik sağlık öğütleri adıyla bir bildiri yayınlamış ve özellikle süt çocuklarının bakımı ve hastalıklardan korunması konusunda tavsiyede bulunmuştu[30]. Gazetenin diğer sayılarında da vatandaşlara temizlik tavsiyeleri ve hastalıklardan korunmak için nasıl yaşamaları gerektiği gibi konulara yer verilmişti[31]. Kuduz, Sıtma, Tifo ve Kızamık konusunda gazetede açıklayıcı bilgiler ve korunma yolları hastane doktoru tarafından açıklanmaktaydı[32]. Aksaray Vilayet Gazetesinin 20 İlkteşrin 1929 tarihinde yayınlanan 153. sayısına bir röportajı yayınlanan Aksaray Valisi Yusuf Ziya Bey, şehirde biri sabit diğeri seyyar olmak üzere iki sinema makinesi olduğunu, imkânlar ölçüsünde vatandaşlara sağlıklı ile ilgili filmler gösterildiğini açıklamıştı[33].
Şehirde bulunan ve sıtmaya sebeb olduğu düşünülen su birikintilerini kurutmak için yapılan çalışmalar, özellikle Dağılgan Bataklılığını kapatmak amacıyla açılan kanallar gazeteye haber olmuştu[34].
1926 yılında kabul edilen Medeni Kanun ile Aksaray’da ilk kez yapılan ilk medeni nikâh merasiminde milletvekili Vehbi Bey de hazır bulunmuştu[35].
1932 yılının başında ülke genelinde Türkçe okunmaya başlamıştı. Aksaray Vilayet Gazetesi 268. Sayısında ezanın Türkçeleştirildiğini haber verirken[36], 17 Şubat 1932’de çıkan 269. Sayısında Aksaray’da ilk Türkçe ezanın 7 Şubat 1932 tarihinde Müezzin İbrahim Efendi tarafından okunduğunu okuyucularına bildirmekteydi[37].
Gazetede reklamlar da bulunmaktaydı. Gazetenin 23 teşrinisani 1927’de çıkan 59. sayısında Türk Pazarı Ticarethanesi(Ali Ulvi ve Refikası)’nin verdiği Philips ampullerinin reklamı eski ve yemi yazı şeklinde yer almaktaydı[38].
Vilayet Gazetesi, şehre vazifeli olarak gelen memurlara ilişkin haberlere hemen her sayısında yer vermişti. Aksaray’a tayin olan öğretmenler, doktorlar ve diğer memurların yanı sıra teftiş amacıyla gelen müfettişler, gazeteciler ve milletvekilleri gazeteye konu olmaktaydı. Bu kapsamda Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak Paşa ve İkinci Ordu Komutanı Fahrettin Paşanın 22 Eylül 1929 tarihinde Aksaray’ı ziyaret ettiğine ve Nişarizade Rıza Bey’in evinde misafir kaldığına dair haber gazetede yer almıştı[39].
Aksaray orta mektebinin bazı öğretmen ve öğrencilerinin yaptıkları Hasan Dağı gezisine ilişkin haberler fotoğraflar ile gazetede yer almaktaydı. Mektep Müdürü Hüsnü Bey’in organize ettiği gezi birkaç sayıda bulunmaktaydı[40]. Ayrıca Aksaray Şenyuva Bisiklet Kulübünün Muallim Sadık Bey’in yönetiminde Nevşehir’e gezi düzenlediğini gazeteye yansıyan haberlerinden öğrenmekteyiz[41].
Aksaray’da Haziran 1929’da yaşanan sel felaketi, ayrıntılarıyla ve canlı tanıklarının ağzından gazetede yer bulmuştu. Felaket nedeniyle nüfus zayiatı olmamış, ancak Şeyhhamit, Pamucak, Şamlı, Sofular ve Sebil Mahallelerinde bulunan bahçelerin yüzde 50’si harap olmuştu[42].
KAYNAKÇA
Aksaray Vilayet Gazetesi
- S.1, 19 Teşrinievvel 1926.
- S.2, 27 Teşrinievvel 1926.
- S.5, 17 Teşrinisani 1926.
- S.8, 24 Teşrinisani 1926.
- S.9, 10 Kânunuevvel 1926.
- S.10, 22 Kânunuevvel 1926.
- S.11, 29 Kânunuevvel 1926.
- S.12, 5 Kânunusani 1927.
- S.13, 12 Kânunusani 1927.
- S.14, 19 Kânunusani 1927.
- S.15, 26 Kânunusani 1927.
- S.16, 2 Şubat 1927.
- S.18, 16 Şubat 1927.
- S.23, 23 Mart 1927.
- S.59, 23 Teşrinisani 1927.
- S.62, 14 Kânunuevvel 1927.
- S.94, 25 Temmuz 1928.
- S.100, 5 Ağustos 1928.
- S.102, 19 Eylül 1928.
- S.105, 10 Teşrinievvel 1928.
- S.111, 12 Teşrinisani 1928.
- S.113, 30 İkincikanun 1929.
- S.118, 6 Mart 1929.
- S.130, 5 Haziran 1929.
- S.131, 12 Haziran 1929.
- S.135, 10 Temmuz 1929.
- S.136, 17 Temmuz 1929.
- S.138,7 Ağustos 1929.
- S.145, 25 Eylül 1929.
- S.147, 9 Birinciteşrin 1929.
- S.153, 20 İlkteşrin 1929.
- S.155, 4 Birincikanun 1929.
- S.157, 18 Birincikanun 1929.
- S.161, 15 İkincikanun 1930.
- S.175, 23 Nisan 1930.
- S.186, 9 Temmuz 1930.
- S.189, 30 Temmuz 1930.
- S.190, 6 Ağustos 1930.
- S.210, 17 Kânunuevvel 1930.
- S.217, 4 Şubat 1930.
- S.254, 28 Teşrinievvel 1931.
- S.268, 3 Şubat 1932.
- S.269, 17 Şubat 1932.
Madde Yazar Bilgileri:
Yazar: Fatih TUĞLUOĞLU
Anahtar Kelimeler: Aksaray, Vilayet, Gazete, Yerli Malı, Salgın Hastalıklar
