AKSARAYLI YUNUS EMRE VE TAPDUK EMRE’Yİ SAHİPLENME VE TANITIMI
1: GİRİŞ
Bu çalışmada; Yunus Emre’nin ve şeyhi Taptuk Emre’nin edebî şahsiyeti, mutasavvıf-şair yönü veya mezarının yeri değil de Aksaray ili ve Ortaköy ilçesindeki bulunan türbeleriyle birlikte bu denli önemli zatların Aksaray ilinin kültürel değerler, turizm ve sosyal programlarla daha etkin bir şekilde tanıtmak ve sahiplenmek amaçlanmıştır. Aksaray Valiliğinin önderliğinde diğer ilgili kamu kuruluşlarıyla birlikte öncelikle türbelerin ve çevrelerinin fiziki şartları düzenlenerek görsel ve manevi atmosferler sağlanmalı daha sonra ise sosyal programlarla birlikte ulusal ve uluslararası tanıtımlar yapılarak Aksaray’ın kültür turizmine katkı sağlayacağı sonucuna varılmıştır. Çalışmamızın ilk bölümünde kavramsal çerçevede Yunus Emre ve Taptuk Emre hakkında kısa bilgiler verilmiş, kamu kurumlarının ve derneklerin mevcut türbeler ve tanıtım faaliyetleri hakkında bilgiler verildi ve 2 adet örnek verilmiştir. İkinci bölümde ise türbelerin bakım, onarım ve fiziki çalışmaları ve tanıtım faaliyetleri hakkında yapılabilecekler irdelenmiştir. Çalışmanın üçüncü ve son kısmı ise sonuç kısmıdır.
2: KAVRAMSAL ÇERÇEVE
2.1: YUNUS EMRE
Yapılan araştırmalarda Yunus Emre’nin Moğol zulmünden kaçıp Anadolu’ya göç eden Asya Türklerinden olup 13.yy’ın ikinci yarısıyla 14. yy’ın başlarında yaşamıştır. Yunus’un şiirlerinde adı geçen Geyikli Baba’nın, Balım Sultan’ın, Osman Gazi (1299-1326) devrinde yaşadıkları gerçeğinden yola çıkarak “Yunus’un kendisi de 13. yy. ikinci yarısı ile 14. yy. başlarında yaşadığı anlaşılmaktadır. Bu tarih, Selçukluların sonu ile Osman Gazi devirlerine rastlamaktadır.” (Timurtaş 1972, 15)
Yunus’un Bektaşî vilayet namesindeki menkıbevi hayat hikâyesi şöyledir: ”Yunus, reçberlikle geçinirdi ve çok fakirdi. Onun fakirliği büsbütün arttı. Birçok keramet ve inayetlerini duyduğu Hacı Bektaş-i Veli’ye gelip yardım isteme fikrine düştü. Sığırının üstüne bir miktar alıç koyup dergâha geldi. Pir’in ayağına yüz sürerek hediyesini verdi ve kendisine bir miktar buğday istedi. Hacı Bektaş-i Veli ona lütuf ile muamele ederek birkaç gün dergâhta misafir etti. Yunus geri dönmek için acele ediyordu. Dervişler Hacı Bektaş’a Yunus’un acelesini anlattılar. O da ”Buğday mı ister yoksa erenler himmetini mi?” diye haber gönderdi. ”İsterse o alıcın her tanesine nefes edeyim” dedi. Yunus buğdayda ısrar etti. Hacı Bektaş üçüncü defa yine haber gönderdi. ”İsterse her çekirdek sayısınca himmet edeyim” dedi. Yunus tekrar buğdayda ısrar edince, artık emretti buğdayı verdiler, Yunus’ta dergâhtan çekilip gitti, lakin biraz yürüdükten sonra pişman oldu. Geri dönerek kusurunu itiraf etti. O vakit Hacı Bektaş onun kilidini Tapduk Emre’ye verdiğini, isterse ona gitmesini söyledi. Yunus bu cevap üzerine derhal Tapduk Emre’ye gitti” (Köprülü 1976, 260).
Türk tarihinin gelmiş geçmiş büyük Tasavvuf Edebiyatı temsilcisi Yunus Emre hakkında yapılan çalışmalara bakıldığında Anadolu’nun muhtelif yerlerinde hatta Azerbaycan’da olmak üzere birçok mezar/makamının olduğu zikredilmektedir. Bunlardan bir tanesi de Aksaray ili Ortaköy İlçesi Reşadiye köyünün sınırlarında bulunan Ziyaret Tepededir (Erkmen 2014, 12).
2.2: TAPTUK EMRE
Taptuk Emre kesin olmamakla beraber 13.yy’da yaşamıştır. Tapduk Emre hakkında bilgilerimiz, maalesef çok azdır. Hacı Bektaş-ı Veli’nin halefidir. Tapduk Emre, Hacı Bektaş Veli ve Mevlâna ile aynı çağda yaşamıştır. Tapduk Emre, Yunus Emre’nin hocasıdır. Yunus Emre gibi bir Ulu şahsiyeti yetiştirmiştir. Bu manada o, dergâh sahibi bir pir, rehber ve mürşittir. Vilayetname’de bir nebze olsun bilgi bulabilmekteyiz. ‘Rum erenleri, Hacı Bektaş-ı Veli’ye gidecekleri vakit, Emre’ye ‘Haydi’ dediler ‘Sen bizimle gel’. Emre çok kuvvetli bir erdi. ‘Dost divanında bütün erenlere nasip üleştirilirken, Hacı Bektaş adlı er görmedik.’ dedi, Hacı Bektaş’a gitmedi. Hacı Bektaş’a, Emre’nin sözünü haber verdiler. Hünkâr Sulucakarahöyük’te, Kadıncık Ana’nın evine yerleşince, her taraftan muhip, mürit gelip ıhtırılmaya başlandı. Hünkâr Saru İsmail’i gönderip Emre’yi çağırttı. Emre, yanına gelince Hacı Bektaş; ‘Siz’ dedi, ‘Dost divanında erenlere nasib üleştirirken Hacı Bektaş adlı bir kimse görmedik.’ demişsiniz. ‘O nasib üleştiren elin nişanesi vardır. Onu da bilir misiniz?’ Emre; ‘O divanda yeşil bir perde vardı.’ Dedi. ‘Onun ardından bir el çıktı, bize nasib üleştirdi. O elin avucunda latif, yeşil bir ben vardı. Şimdi bile görsem tanırım. ’Hacı Bektaş elini açtı. Hacı Bektaş’ın avucunda, o güzelim yeşil beni görür görmez, üç kere; ‘Tapduk Hünkârım’ dedi. Bundan sonra adı Tapduk Emre oldu. Emre başındaki tacı çıkartıp Hünkâra teslim etti. Hünkâr, tacını tekbirleyip giydirdi. Oda izin alıp makamına döndü. (Gölpınarlı 1975, 21)
Taptuk Emre’nin de Yunus Emre gibi mezar/makamı ve yaşadığı yer kesin değildir. Aksaray İlinin 20 km kuzeyinde bulunan, kendi adıyla bilinen Taptuk Köyünde bulunan bir makamı vardır.
2.3: KURUMLARIN MEVCUT ETKİNLİKLERİ
Yunus Emre ve hocası Taptuk Emre için Aksaray olarak neler yapıldığına değinecek olursak;
• Aksaray Valiliği bünyesinde İl Kültür Müdürlüğünce dönüşümlü olarak Kırşehir Valiliğiyle birlikte her sene Eylül ayında bir gün Yunus Emre Anma Etkinlikleri düzenlenmektedir.
• Ortaköy Kaymakamlığı Yunus Emre’nin türbesinin bakım ve korunması için 1 adet personel temin etmektedir.
• Taptuk Emre ile ilgili herhangi bir etkinlik ve görevli personel yoktur.
• Ortaköy Belediyesi tarafından her yıl Yunus Emre Şenlikleri adı altında programlar düzenlenmektedir.
• Ortaköy Belediyesi tanıtım amaçlı çalışmalar yapmaktadır. (Belediye logosu, park isimleri, dolmuş ve minibüslerde resimleri ve şiirleri vb.)
• İl ve İlçe Milli Eğitim Müdürlüklerinin devamlı olarak yarışma, gezi programı vb. etkinlikleri yoktur.
• Aksaray Üniversitesi ve İl Milli Eğitim Müdürlüğünün okul ve solan isimleri gibi çalışmalar mevcuttur.
• Yunus Emre adıyla kurulan Dernek ve Vakıflar amacı dışında faaliyetlerde bulunmaktadır.
2.4: ÖRNEKLER
2.4.1: Hacı Bektaş-ı Veli (k.s.a.):
• Türbe Nevşehir’in Hacıbektaş ilçe merkezinde bulunan geniş bir arazinin içerisindedir.
• Türbe, Dergâh, Camii, Kültür merkezi bir arada bulunmaktadır.
• Bal mumu heykelleriyle birlikte yapay görsellikler bulunmaktadır.
• Şehir merkezine 3 km uzaklıkta Hacı Bektaş-ı Veli (k.s.a.) çilehanesi de vardır.
• Çilehanenin olduğu tepede ayrıca Alevi-Bektaşi anlayışında Yedi Ulu Ozan olarak bilinen ozanların heykelleri, Âşık Mahsuni Şerif’in mezarı ve anıtı, iz bırakan aydınlar mezarlığı (İlhan Selçuk ve Turhan Selçuk’un mezarları da buradadır) ve Yunus Emre, Atı üstünde Davut Sulari ve sazı elinde Âşık Veysel heykelleri de vardır.
• Hacıbektaş Belediyesi tarafından yapılan amfi tiyatro ve aş evi bulunmaktadır.
• Türbede ve çilehanede Hacı Bektaş-i Veli’nin heykelleri bulunmaktadır.
• Kültür müdürlüğü ve Belediye görevlileri aktif bir şekilde çalışmaktadır.
• Ücretsiz olarak ziyaretler ve ibadetler yapılmaktadır.
• Türkiye’nin dört bir yanından turlar, gezi programları ve öğrenci grupları sık sık ziyarette bulunmaktadır.
• Vakıf ve derneklerde halk ozanları yarışmaları, geleneksek Aşure günü, uluslararası ve ulusal düzeyde sempozyumlar, çalıştaylar ve konferanslar, piknik organizasyonları gibi etkinlikler düzenlemektedirler.
• Nevşehir’deki üniversitenin ismi de Hacı Bektaş Veli Üniversitesidir
(http://www.nevsehirkultur.gov.tr).
2.4.2: Şeyh Hamid-i Veli (Somuncu Baba)
• Aksaray merkez Ervah Kabristanlığı içerisindedir.
• Türbe, Kültür Merkezi, Somuncu Baba Fırını, Restoran, Konferans Salonu ve Camii bulunan bir külliyedir.
• Yakın zamanda restore edilerek ve çevre düzenlemesi yapılarak rahatça ziyaret ve ibadet edilecek bir yer haline gelmiştir.
• Aksaray da merkezi bir kavşakta heykeli mevcuttur.
• Aksaray Valiliği ve Belediyesi katkılarıyla Somuncu Baba filmi çekilmiştir.
• Aksaray Üniversitesi katkılarıyla sempozyum düzenlenmiştir.
• Aksaray Valiliği ve Belediye Başkanlığı tarafından düzenlenen anma etkinlikleri.
• Dernek ve Vakıflar ise Eğitim faaliyetleri, Kurban ve Ramazan Bayramı’nda yardım faaliyetleri, Kermes düzenlemek, Restorasyon Faaliyetleri gibi aktif faaliyetlerde bulunmaktadırlar.
(http://www.aksaraykulturturizm.com/tr)
3: ÖNERİLER
Çalışmamızın bu kısmında Aksaray’daki kamu kuruluşlarının önderliğinde vatandaşlarla birlikte Türk Tasavvufunun önemli şahsiyetlerinden Yunus Emre ve Taptuk Emre’ye nasıl sahiplenip değer verebileceğimize ve kültürel turizmine katkı sağlayacak çalışmalardan bazıları şunlardır;
1: Bakım, onarım ve fiziki çalışmalar;
• Öncelikle Türbelerin restorasyon yapılarak daha modern bir görünüm kazanması gerekmektedir.
• Açık alanda bulunan türbeler kapalı alana dönüştürülerek muhafaza edilmelidir.
• Fiziki alt yapılar yapılması gerekmektedir. (yol, otopark vb.)
• Türbelerin bulunduğu alanların uygunluğu neticesinde ibadet ve ziyaretle birlikte sosyal alanların oluşturulması gerekmektedir. (mesire alanları, oturma yerleri, çocuk parkları vb.)
2: Tanıtım ve sahiplenme çalışmaları;
• Belediyelerin öncülüğünde reklam faaliyetleri yapılmalı ve Ramazan ayında iftar programları gibi toplu organizasyonlarla yerel düzeyde vatandaşlar yönlendirilmeli.
• Yunus Emre Anma Etkinlikleri, Taptuk Emre ile birlikte 1 gün değil de alternatif etkinliklerle birlikte 3 veya 5 gün sürdürülebilir. (şiir yarışmaları, konserler, gezi programları vb.)
• İl ve İlçe Milli Eğitim Müdürlükleri tarafından plan ve programlı bir şekilde İlköğretim seviyesinden başlanarak manevi değerlerimiz olan Yunus Emre ve Taptuk Emre anlatılmalı ve gezi programları düzenlenmelidir.
• İl Kültür Müdürlüğü bünyesinde ‘Destinasyon Çalışma Grubu’ oluşturulabilir. Bu grup, destinasyonla ilgili her türlü toplantı organizasyonu, eylem planları, proje geliştirme ve hazırlama, operasyonel planlar gibi görevlerle dinamik ve sonuca odaklı çalışma sistemi oluşturulabilir.
• Nevşehir Valiliği ile iş birliği yapılarak Yunus Emre ve Taptuk Emre’nin Hacı Bektaş-ı Veli Anma Törenleri ve Kültür Sanat Etkinliklerinde birlikte organizasyon yapılabilir.
• 20 Bini aşkın öğrenci kapasitesi ile Aksaray Üniversitesi ulusal bazda aktif tanıtım faaliyetleri düzenleyebilir.
• Ortaköy Meslek Yüksek Okulu’nun ismi Ortaköy Yunus Emre Meslek Yüksek Okulu olarak değiştirilebilir.
• Kapadokya Bölge Turizm Haritasına eklenmesi sağlanabilir.
KAYNAKÇA
- Köprülü, Fuat. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Alfa Yayıncılık, 1976.
- Timurtaş, Faruk Kadri. Yunus Emre Divanı, İstanbul: Kapı Yayınları, 1972.
Gölpınarlı, Abdülbaki. Yunus Emre, Hayatı, Sanatı, Şiirleri. İstanbul: Varlık Yayınları 1975. - Aksaray İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 25 Ekim 2016 tarihinde erişildi. http://www.aksaraykulturturizm.com/tr.
- Nevşehir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 01 Kasım 2016 tarihinde erişildi. http://www.nevsehirkultur.gov.tr.
- Erkmen Aytekin (2014). Yunus Emre’nin Hayatını Konu Alan Romanlar, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir.
Madde Yazar Bilgileri:
Yazarlar: Erol KOYUNCU, Prof. Dr. Atilla ELÇİ
Anahtar Kelimeler: Aksaray, Yunus Emre, Tapduk Emre, Tasavvuf.
