Metâli‘ü’l Îmân Tercümesi
Edebî Eserler
Yûsuf Hakîkî Baba’nın bilinen yedi eserinden biridir. İmânın Boyutları anlamına gelen Metâli‘ü’l Îmân’ın, h.659 (m.1260-1261) yılında vefat eden Ahi Evren (Şeyh Nasîrü’d-dîn Mahmud el-Hoyî)’in eseri olduğu tahmin edilmektedir. Yûsuf Hakîkî’nin kitabı, bu eserin tercümesidir.
Metâli‘ü’l Îmân Tercümesi’nin nerede ve ne zaman yazıldığı kesin olarak belli değildir; ancak eserin yazarının Yûsuf Hakîkî olduğu hususunda kayıt mevcuttur. Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud nr. 2974’te kayıtlı 3a varağında, eserin ismi ve yazarı şöyle açıklanır: “ ..Bu lem‘aya ki Meŧâli‘u’l-Îmân tesmiye ķıldı ħâdim-i fuķarâ Yûsuf bin Ĥâmid bin Mûsâ tercüme ķıldı ŧâliblere âsân olmaġiçün, ammâ elfâž u ‘ibârâtın tebdîl ve taġyîr itmedi ma‘nî-i cemâl ü kemâline naķś irmemegiçün.” (Bu esere Metâli‘u’l-Îmân yani ‘İmânın boyutları’ ismi verildi. Eseri, Mûsâ’nın oğlu olan Hâmid’in oğlu Yûsuf, öğrencilere kolaylık olsun diye tercüme etti; ancak eserin mana güzelliğine ve mükemmelliğine zarar vermemesi için sözlerinde ve ifadelerinde çok değişiklik yapmadı.)
26 varaktan oluşan ve metin kısmı siyah çerçeveye alınmış eserin her yaprağında 15 satır bulunur. Harekeli olarak yazılmış, mensur ve manzum bölümlerden oluşan eserin mensur bölümü Türkçe, manzum bölümü ise Farsça olarak kaleme alınmıştır.
Eser; giriş (Fatiha), üç doğuş (matla) ve sonuç (hatime) olmak üzere üç bölümden oluşur. İnanç ve tasavvuf konularını ele alan eser besmele ile başlar, daha sonra klasik mesnevi geleneğine uygun olarak Cenab-ı Hakk’a hamd ve övgü, onun resulüne selat ve selam ile devam eder. Eserinde zamanın kötülüğünden, cehaletin varlığından, inançsızlığın artmasından şikâyet eden yazar, fesadın toplumu sarmasından, bidatin çoğalmasından, adeletsizliğin yaygınlaşmasından ve İslam’ın garipliğinden yakınır. Cenab-ı Hakk’ın bu durumu gidermek için peygamberler gönderdiğini ifade eden yazar, durumu şu beyitle özetler:
Ger muhâlif-hâhî iy ‛Îsâ biyâ ez-âsumân
Ver muvâfık-hâhî iy deccâl yig reh-ser berâr
(Ey İsa, bu duruma karşı isen artık gökten in, ey Deccal durum sana uygundur haydi ortaya çık.)
Eserin devamında hak ve batıl mücadelesinin bitmeyeceği; Allah’a, resulüne, Kuran’a ve ahirete imân etmenin gerekliliği üzerinde durulur. Peygamberin sünnetine bağlı kalınmasının gerekliliğine vurgu yapılarak kurtuluşun ancak sünnete ve icma-ı ümmete uymakla mümkün olacağı dile getirilir. Bu sebeple de tasavvuf yolunun önemine işaret edilir.
Metâli‘ü’l Îmân’ın biri Türkçe tercümesi, diğerleri Farsça olmak üzere yedi nüshası bulunmaktadır. Birinci nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Bölümü nr. 2974’te, ikinci nüshası İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Emanet Hazine nr. 1772’de kayıtlıdır. Diğer nüshaları Süleymaniye Kütüphanesi Halet Efendi İlavesi Nr. 92/2’de; Konya Yusufağa Kütüphanesi Nr. 4866’da; Süleymaniye Kütüphanesi Reşit Efendi Nr. 333’te, Topkapı Sarayı Müzesi Emane Hazine Nr. 1772’de; Süleymaniye Kütüphanesi Petev Paşa Nr. 606’da muhafaza edilmektedir.
Bursalı Mehmed Tahir Efendi, Osmanlı Müellifleri adlı eserinin 1. cildinde Yûsuf Hakîkî başlığıyla Yûsuf Hakîkî’den ve Metâli‘ü’l Îmân Tercümesi’nden bahseder. Bu kitapta Metali‘ü’l Îmân’dan Yûsuf Hakîkî’nin üç eserinden biri olarak bahsedilir; ama bugünkü bilgilerimizle Yûsuf’un aslında yedi eseri vardır. Mikail Bayram’ın 1996 yılında yayımladığı İmanın Boyutları (Metâli’ü’l Îmân) Tercüme, İnceleme ve Araştırma başlıklı bir kitap çalışması bulunmaktadır. Ayrıca 2004 yılında Ali Çavuşoğlu’nun Tasavvuf Risalesi ve Metali‘ü’l İmân (İnceleme – Metin) isimli bir kitabı yayımlanmıştır.
KAYNAKÇA
- Bayram, M. (1996). İmanın Boyutları (Metâli’ül Îman, Ahi Evren Hace Nasîrü’d-din Mahmud el-Hoyî). İstanbul: Kidega Yayınevi.
- Bursalı Mehmed Tahir Efendi (1975). Osmanlı Müellifleri I. cilt. Yaylacık Matbaaası.
- Çavuşoğlu, A. (2002). Yûsuf-ı Hakîkî’nin Mahabbetnâme Adlı Eserinin Tenkitli Metni ve İncelenmesi. (Doktora Tezi). Kayseri.
- Çavuşoğlu, A. (2004). Yûsuf Hakîkî’nin Tasavvuf Risâlesi ve Metâliü’l-Îmân (İnceleme-Metin). Ankara: Akçağ Yayınları.
- Çavuşoğlu, A. (2009). Mahabbet-nâme. Ankara: Akçağ Yayınları.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: Dr. Öğr. Üyesi Murat ALTUĞ
Anahtar Kelimeler: Yûsuf Hakîkî Baba, Metâli‘ü’l İman, Aksaray.
