Risâle-i Te’vîlu Ra’sü Külli Hatîetin
CEMÂL HALVETÎ
Cemâl Halvetî’nin Arapça mensur eseri. Risâle, Süleymaniye Kütüphanesi Şehid Ali Paşa 1352 numarada kayıtlı mecmuanın 101a-104a varakları arasında bulunmaktadır. Dört varaklık küçük bir risâledir. Risâlenin başında eserin ismi yer almamaktadır. Bununla birlikte Risâle, “Hubbullah Ra’sü Külli Hatîetin.” ifadesiyle başlar. Bundan dolayı esere Risâle-i Te’vîlu Ra’sü Külli Hatîetin isminin verilmesi uygun görülmüştür. Cemâl Halvetî, bu eserini meşâyıhtan bazılarının söylediği “Allah sevgisi her hatanın başıdır.” sözünü te’vil etmek için yazdığını belirtmiştir. (Cemâl Halvetî, 1352: 101a)
Müellif, meşâyıhın yukarıdaki sözünde geçen “hub” kelimesinin fâiline veya mef’ûlune nisbet edilmesine göre iki yönü bulunduğunu söyler. Bunlardan ilki, ilahi isimleri sevmek bütün hicabların başı demektir. Çünkü muhabbet, muhabbet-i esmâ, muhabbet-i efâl, muhabbet-i sıfât ve muhabbet-i zât olmak üzere dört kısımdır. Buradan kulların ulaştıkları mertebelerinin birbirinden farklı olduğu anlaşılmaktadır. Bazıları sûrî tesbihât ve tehlîlâttan lezzet duyar. Bundan başka bir lezzeti de talep etmez. Çünkü tatmış olduğu bu lezzetten gayri bir lezzet nedir bilmez. Bazıları ef’âlin nurları ile hakikat tatlarını tatmakta ve onu aşamamakta bazıları ise sıfatların nûrlarıyla bu lezzete ulaşmakta, onlar da aynı şekilde bu halin başka haline geçememektedir. Bütün bu telezzüz sahipleri Hak tarafından bir örtüyle örtülmüştür. Ehlullaha göre ise bu büyük günah olarak görülmüştür. Bu sözdeki ikinci murad ise, “Ben Allah’ı seviyorum.” diyen kişinin sözüdür. Allah’ı sevmek, ancak Allah’ın Peygamber’ine nefsen, kalben, rûhen ve sırren tâbi olmakla mümkündür. Bu Allah’ın, “De ki, Allah’ı seviyorsanız bana tabi olun Allah da sizi sevsin.” (Âli İmrân, 3/31) ayetiyle sabittir. Cemâl Halvetî’nin bir diğer izahına göre “hubbullah”tan murad, vuslata erenlerin, halkı irşad etmek üzere kesret âlemine döndürülmeleridir. Belki de bundan dolayı meşâyih, “hubbullah her hatanın başıdır”, yani her hicabın başıdır demiştir. (Cemâl Halvetî, 1352: 101a-103a; Çakmak: 2015: 110, 111; Ulu: 2022: 156)
Doğrudan bakıldığı zaman her ne kadar “Allah sevgisi her hatanın başıdır.” ifadesi hatalı veya hataen söylenmiş bir söz gibi görünse de meşayıhın derin mana gücü ve anlatım yöntemi kendini bariz bir şekilde göstermektedir. Zira te’vil ve yorum özellikle işâri yorum görünenin ötesinde bir hakikatin olduğu temeline dayalı bir ifade biçimidir ve özellikle sufilerin tercih ettiği bir yöntemdir. Bu cümle aynı zamanda Cemâl Halvetî’nin bu sözle kastedilen hususun anlaşılması gerektiğine ilişkin hassasiyetini ve olası yanlış anlamalara meydan vermemeye dönük çabasını gözler önüne sermektedir. Bunun yanında buradaki ifadeden asıl murad sülük ehlinin vasıl oldukları makamlardaki aldıkları lezzetin onları daha öteye gitme noktasında geri bırakmasına sebebiyet verdiği için büyük bir hata olarak görülmüştür. (Çakmak: 2015: 110, 111; Ulu: 2022: 156)
Risâlesiyle ilgili tespit ettiğimiz kadarıyla müstakil bir çalışma henüz yapılmamıştır. Bununla birlikte risâle Çakmak’ın (2015) ve Ulu’nun (2022) çalışmalarında ana hatlarıyla incelenmiştir.
Kaynakça
- Cemâl Halvetî, Risâle-i Te’vîlu Ra’sü Külli Hatîetin, Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa Bl., nr. 1352, vr. 101a-104a.
- Çakmak, Muharrem (2015). Anadolu’da Halvetîlik Cemâl Halvetî ve Cemâliyye. Malaya: Huzur Ciltevi.
- Kur’an-ı Kerim, Haz.: Hayreddîn Karaman vd., Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2018.
- Ulu, Mahmut (2022). Osmanlı Toplumunda Halvetîlik ve Halvetîler (IX-XV. Asır). Ankara: Berikan Yayınları.
- Ulu, Mahmut. “RİSÂLE-İ TE’VÎLU RA’SÜ KÜLLİ HATÎETİN (CEMÂL HALVETÎ)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/risale-i-te-vilu-ra-su-kulli-hatietin-cemal-halveti. [Erişim Tarihi: 11 Ocak 2023].
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: Dr. Öğr. Üyesi Mahmut ULU
Anahtar Kelimeler: Cemâl Halvetî, Risâle-i Te’vîlu Ra’sü Külli Hatîetin, Te’vil.
