Şahman Buğdayı
Yetiştiriciliği Yapılan Bitkiler
Ülkemiz pek çok bitki türünde olduğu gibi, buğdayın da gen merkezi ve ilk kültüre alındığı ülkedir. Kimi tarihi kanıtlara göre, Anadolu’da 12 bin yıldan bu yana buğday tarımı yapılmaktadır. Geçen bu süre içinde çiftçiler farklı toprak, iklim ve çevre faktörlerine uyum sağlayan binlerce yerel buğday çeşitleri yetiştirmiştir. Yüksek verimli ıslah edilmiş ticari çeşitlerin yaygınlaşması sonucu yerel çeşit ekilişleri giderek azalmış, geçmişte yetiştirilmekte olan yüzlerce çeşit günümüzde yok olmuştur. Bu değer içinde yerel çeşitlerin hangi oranda yetiştirilmekte olduğuna dair net bir veri olmamakla birlikte, 1930-2010 yılları arasında geçmişte yetiştirilmekte olan yerel çeşit botanik varyetelerinin %76’sı günümüze kadar ulaşamamıştır. Ülkemizde yetiştiriciliği yapılan yerel buğday çeşitleri içinde en geniş ekim alanı bulan 11 çeşidin sırasıyla; Zerun, Ak Buğday, Kırmızı Buğday, Sarı Buğday, Karakılçık, Kırik, Siyez, Koca Buğday, Topbaş, Şahman ve Üveyik Buğdayı olduğu bildirilmektedir. Yetiştirilen buğday bitkilerinden bazıları ekmek yapımı için tercih edilirken (Zerun, Kırmızı Buğday, Kırik vb.), bazıları ise bulgur olarak değerlendirilmektedir (Siyez, Şahman, Sarı Buğday vb.). Anadolu’da yetiştirilmekte olan yerel buğday çeşitleri içinde en geniş ekim alanı bulan çeşitlerden birisi olan Şahman buğdayı, Aksaray ve civarında çiftçilerin en fazla tercih ettiği yerel çeşitlerin başında gelmektedir (Bkz. Fotoğraf 1). Şahman buğdayı; uzun boylu, kılçık boyu uzun, sürmeye dayanıklı, alternatif yetişme tabiatlı (ne yazlık ne kışlık tip, ikisinin arasında yer alır), kışa orta düzeyde dayanıklı olup kuraklığa daha dayanıklıdır. Orta Anadolu’da özellikle Aksaray, Niğde, Nevşehir, Adana, Kayseri ve Kırşehir civarında yaygın olarak yetiştiriciliği yapılan Şahman buğdayının kuraklığa dayanıklı olması, günümüz koşullarında ön plana çıkmasında önemli bir özelliğidir. Bütün bunların yanı sıra Aksaray ilimiz buğday yetiştiriciliği açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Şahman buğdayı ilimizde Yeşilova, Yeşiltepe, Yenikent, Ulukışla, Acıpınar, Sultanhanı, Güzelyurt, Ihlara, Selime, Gülağaç, Demirci kasabası ve köylerinde ekilmektedir.
KAYNAKÇA
- Gökgöl, M. (1939). Türkiye Buğdayları, Yeşilköy Tohum Islah Enstitüsü. Yayın No:14 Cilt:2 İstanbul: Tan Matbaası.
- Kara, B., Eren, A., Alp, A., Özaslan ,C., Oral, E., Çığ, F., Sönmez, F., Karaman, M., Toğay, N., Erdal, Ş., Coşkuner, Y., Toğay, Y., Altuner, F., Rehman, H., U., Çelik, S., Farooq, S., Özata, E., İkram, M., Efe, A., Öztürk, A., Parsak, D., Doğru, Akıncı, T., Bilge, U., Öztürk, A., Sırrı, M., Kılıç, G., Kapar, H., Pamukçu, M. (2020). Cereal Graın: Productions and Improvement. Ankara: İksad Yay.
- Karagöz, A. (2019). Yerel Buğdayların Dünü Bugünü Geleceği. TÜRKTOB Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi 8(31): 4-15.
- Kan, M., Küçükçongar, M., Morgounov, A., Keser, M., Özdemir, F., Muminjanov, H., Qualset, O. (2017). Türkiye’de Yerel Buğday Popülasyonlarının Durumu ve Yerel Buğday Üreten Üreticilerin Üretim Kararlarında Etkili Olan Faktörlerin Belirlenmesi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 34 (2): 54-64.
- Kan, M., Küçükçongar, M., Meser, M., Morgonuv, A., Muninjanov, H., Özdemir, F., Qualset, C. (2015). Wheat Landraces in Farmer fields in Türkey: National Survey, Collection and conservation 2009-2014, FAO publication 178 p.
- Özberk, F., Karagöz, A., Özberk, İ., Atlı, A. (2016). Buğday Genetik Kaynaklarından Yerel ve Kültür Çeşitlerine; Türkiye’de Buğday ve Ekmek. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 25 (2): 218-233.
- Zohary, D. ve Hopf, M. (1988). Domestication of Plants in the Old World. UK: Clarendon Press.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: Doç. Dr. Mehtap GÜRSOY
Anahtar Kelimeler: Aksaray, Buğday, Şahman, Yerel Çeşit.
