Taşpınar Geveni (Astragalus victoriae Podlech&Kirchoff)
Endemik Bitkiler
Baklagiller (Fabaceae) ailesinden Astragalus L. Christianophysa Podlech & Kirchhoff seksiyounundan bir bitki türüdür. Bu seksiyonun dünyadaki tek türü A.victoriae’dır. Türkiye için endemiktir.
Astragalus (Geven) cinsine ait türlerin gen merkezi Avrasya’dır. Dünya üzerinde yaklaşık olarak 2900 tür ve alttür ile temsil edilen Astragalus cinsi bu sayı ile dünya üzerinde yayılış gösteren diğer bitki cinsleri içerisinde bünyesinde en fazla takson barındıran bitki cinsidir.
Astragalus cinsinin Anadolu’daki yayılış alanlarına bakıldığında cinsin step ve yüksek rakımlı dağ stepleri gibi alanlarda yayılışının çoğunlukta olduğu gözlenmektedir bu alanlarda yayılış gösteren türlerin otsu, odunsu, dikenli, dikensiz ve yastık şekli gibi birçok formda olduğu gözlenmiştir. Astragalus türlerinin çoğu aşırı günlük ve mevsimsel sıcaklık değişiklikleri ve kuraklık tarafından karakterize edilen İran-Turan fitocoğrafik bölgede yayılış gösterir.
Türün tanımı: 80-100 cm uzunluğunda, gövde dik ya da eğik şekilde yükselen, çok yıllık, gövde tüylü. Stipul zarımsı, açık sarı, üçgen-akuminat ve 10-12 mm, üst yapraklar yeşilimsi, dar ve üçgenimsi, 10-13 mm, petiolden ayrı, kenarlar siliat. Yapraklar 12-17 cm, kısa petiolat; yoğun tüylü. Yaprakçık 14-19 çift; dar ve eliptik, 13-18(-20) x 3,5 mm, ucu hafif apikulat; üst tüysüz, alt yoğun tüylü. Çiçeklenme sapsız, üst bölümde veya gövdenin hemen hemen tamamında, 2-6 cm, 7-15 çiçekli. Brakte zarımsı, 9-11 mm, dar üçgensi ve kenarı siliat. Pedisel 1 mm ve tüylü. Kaliks başlangıçta tüpsü-şişkin, 15 x 5 mm, sık dağınık tüylü, tüyler 4 mm’ye kadar; meyvede şişkin küremsi, 12-13 mm genişliğinde, çok ince hiyalin-zarsı; dişler subulat, yeşilimsi, 4-8 mm, uzun siliat. Petal beyazımsı, kuruduğunda sarımsı. Bayrakçık 23-25 mm; dudak 10 mm çapında, eliptik, emarginat, tabana doğru yavaşça daralır. Kanatlar 21 mm, dudak dar diktörtgensi, kıvrık. Kayıkcık 17-18 mm, dudak eliptik. Ovaryum sapsız, ovoid, yoğun tüylü; stilus tüysüz. Meyve sapsız, kaliksin içinde, küresel-ovoid, 12 x 8-9 mm, bilokular, sert derimsi, soluk kahverengimsi, seyrek beyaz tüylü. Tohum 2,4 x 3 mm, kahverengi yeşilimsi.
Çiçeklenme ve meyvelenme dönemleri Mayıs-Haziran aylarıdır. Türün yayılış alanı Aksaray ve Konya illeridir. Konya ilindeki varlığının teyit edilmesi gerekmektedir. Türün Aksaray il sınırları içinde Taşpınar çevresinde çok dar bir bölgede yayılış gösterdiği gözlenmiştir. Türü tehdit eden unsurlar olarak Taşpınar geveninin yol güzergâhı üzerinde olması, yöre halkının ve çobanların türü tanımaması, otlatma faaliyetleri, iklimsel faktörler ve türün tarla kenarlarında bulunmasından dolayı tarımsal faaliyetlerden kaynaklanacak olumsuzluklar ve tür popülasyonun birey sayısının az olması olarak saptanmıştır. Taşpınar geveni IUCN Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi’ne göre “Kritik” yani doğada soyu tükenme tehlikesi aşırı derecede yüksek olan türler kategorisinde yer almaktadır.
KAYNAKÇA
- Chamberlain DP & Matthews VA (1970). Astragalus L. In: Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 3, pp. 49–254. Edinburgh: Edinburgh University Press.
- Chaudhary, L.B., Rana, T.S., Anand, K.K. (2008). “Current status of the systematics of Astragalus L. (Fabaceae) with special reference to the Himalayan species in India”. Taiwania 53(4):338-355.
- IUCN (2018). IUCN Standards and Petitions Subcommittee. Guidelines for Using the IUCN Red List Categories and Criteria. Version 8.1. Prepared by the Standards and Petitions, Subcommittee. Gland, Switzerland. IUCN.
- Metin, H,. Çeter, T., Karaman Erkul, S. (2018). ”Micromorphological characters of pollen, leaflet and seed of Astragalus victoriae and Astragalus melanophrurius endemic to Turkey”. Mellifera 18(1):22-29.
- Zarre, S., Azani, N. (2013). “Perspectives in taxonomy and phylogeny of the genus Astragalus (Fabaceae): a review”. Progress in Biological Sciences 3: 16.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: Doç. Dr. Seher KARAMAN ERKUL
Anahtar Kelimeler: Aksaray, Geven, Endemik, Baklagil.
