Aksaray Belediyesi Tiyatro Binası

Aksaray Belediyesi Tiyatro Binası (Eski Gazhane)
(Aksaray Belediyesi Yanıcı Maddeler Deposu)
Erken Cumhuriyet Dönemi Yapısı

Aksaray Belediyesi Tiyatro Binası, Taşpazar Mahallesi’nde Ebulfeyz Elçibey Caddesi’nin Şehit Yalçın Sevindi Caddesi ile kesiştiği kavşağın doğu köşesinde bulunmaktadır. Aslen ‘Aksaray Belediyesi Yanıcı Maddeler Deposu’ olarak inşa edilen yapı, Aksaray’da ihtiyaç duyulan ve bulunmayan yeni bir işlev önerisiyle dönüştürülerek tiyatro salonu haline getirilmiştir. Arsaya kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda konumlanan depo binasının yapım yılı, kuzeybatı cephesinde bulunan ana giriş kapısındaki çini levhaya göre 1937/1938’dir. Mimarı belli değildir. Yapının kitabesine ve sözlü kaynaklara dayanarak, binanın ilk olarak dinamit vb. patlayıcı maddelerin depolanması amacıyla kullanıldığına inanılmaktadır. Bu işlevi ne kadar sürdürdüğüne dair bir bilgi elde edilemeyen yapı, gazhane olarak da kullanılmıştır. Bu nedenle, halk arasında genellikle ‘Eski Gazhane’ olarak bilinir. Yapının yeniden işlevlendirme yılı hakkında farklı tarihler bulunmaktadır. Yazılı kaynakların bir kısmı yapının işlevinin 1978 yılında değiştiği bilgisini vermektedir. Sözlü kaynaklardan edinilen bilgiye göre ise yapının dönüşümüne, 1989-1994 dönemi belediye yönetimi karar vermiş ve işlev değişikliği 1992 yılında yapılmıştır. Aksaray (Merkez) İlave, Revizyon İmar Planı Araştırma Raporu’ndaki tescil bilgilerine göre ise yapının işlevi ‘Aksaray Belediyesi Tiyatro Salonu’ olarak 1989 yılında değişmiştir.

Masif kütle yapısı, boyutları, sağlamlığı ve kent içindeki konumu ile dikkat çeken depo binası, biri giriş bölümü (5,26×1,87m), diğeri ana depolama alanı (23.60×15.15m) olan iki farklı boyuttaki dikdörtgen planlı mekânın bir araya gelmesinden oluşan tek katlı bir yapıdır. Yapıya kuzeybatı cephesinde bulunan iki kanatlı 2,50 m genişliğinde bir kapıdan girilmektedir. Yığma yapım sistemiyle inşa edilen binanın duvarlarında moloztaş, kat silmelerinde kesme taş, pencere ve kapı söveleri ile köşe taşlarında piramidal olarak yontulmuş kesme taşlar kullanılmıştır. Ana caddeye açılan giriş bölümü kırma çatı ile örtülü iken depolama alanı çelik makas sistem beşik çatı ile kapatılmıştır. Aksaray Belediyesi Yanıcı Maddeler Deposu; yapım sistemi, malzeme kullanımı ve cephe düzeniyle Erken Cumhuriyet dönemi mimarlık ortamının yerel bir uygulamasıdır. Tüm bu mimari özelliklerinin yanı sıra çatısında yer alan çelik makas sistem benzerliğiyle kentin bir diğer endüstriyel mirası olan Azm-i Milli Un Fabrikası (1924-1926) ile ilişkilendirilmektedir.

Depo binası tiyatro salonuna dönüştürülürken, binaya güneybatı ve güneydoğu cephesini çevreleyen, dıştan tek katlı, L planlı yeni bir yapı eklenmiştir. Güneydoğu cephesindeki ek bina bodrumla birlikte iki katlıdır. Betonarme karkas sistemle inşa edilen ek yapıya, tiyatro binasının ihtiyaçlarını karşılayacak fuaye, kulis, tuvalet, yönetici odası, mutfak, depo ve teknik hacimler gibi birimler tasarlanmıştır. Tiyatro salonunun ana giriş kapısı fuayeye açılan güneybatı bölümüne düzenlenmiştir. Fuaye aksının sonlandığı güney bölüme ise sanatçı girişi yapılarak, kulis ve bodrum kata ulaşımı sağlayan merdiven yerleştirilmiştir. Ek binanın üzeri kırma çatıyla örtülmüş ve yeni eklerin cephe düzeninde depo binasına benzeyen pencere sövesi ve köşe taşı detayları uygulanmıştır. Depo binası dahil olmak üzere yapının tüm iç-dış cepheleri sıvanarak boyanmıştır. Değişen işlevi ve görüntüsüyle bütünleşerek bir tiyatro salonu haline gelen depo binası; tiyatro, seminer, konferans, söyleşi gibi pek çok etkinliğe ev sahipliği yapmıştır. Böylece kentin mimari mirası olmaktan çok öteye geçerek, kentli hafızasında ortak anıların ve değerlerin yaşandığı, özel bir sosyal-kültürel mekân olma fırsatını yakalamıştır. Bir dönem sinema salonu olarak da hizmet veren tiyatro binası, Konya Kültür Varlıkları Koruma Kurulu’nun 27.02.2004 tarih ve 2571 sayılı kararı ile tescil edilmiştir.

2017 yılında Aksaray Belediyesi, tiyatro binasının günümüz gereksinimlerine cevap verecek şekilde yeniden düzenlenmesi isteğiyle, yapıda kapsamlı bir restorasyona karar vermiştir. Uygulamada hem binanın mekân kurgusunda değişiklik yapılmış hem de binanın kuzeydoğu köşesi ve güneybatı yönüne iki yeni ek yapı inşa edilmiştir. Ayrıca depo binası özgün görünümüne kavuşturulmuştur. Yapının mekân kurgusunda değişiklik yapılırken eski fuaye alanı genişletilerek tiyatronun kafeterya bölümü olarak tasarlanmış, tiyatro binasının mevcut giriş saçağı kaldırılmış ve depo binasının giriş bölümü ana giriş kapısı olarak yeniden düzenlenmiştir. Bu değişikliklerle beraber güneybatı cephesine eklenen yeni yapı, hafif sistem bölücüler ve açılır-kapanır küpeşte sistemlerin kullanıldığı, bahçe ve fuaye arasındaki bağlantıyı sağlayan bir geçiş mekânı olarak düşünülmüştür. Binanın kuzeydoğu köşesine yapılan ek ise fuaye alanında yapılan düzenlemelerde kaldırılan tuvaletler için gerekli alana yer sağlamaktadır. Uygulama sonrası eski görünümünden oldukça farklılaşan Aksaray Belediyesi Tiyatro Binası, 15 Mart 2019 tarihinde ‘Aksaray Belediyesi Kültür ve Sanat Merkezi’ olarak hizmete açılmıştır. Mülkiyeti Aksaray Belediyesine ait olan bina, aynı yıl içinde ‘Vodvil Kafe-Restaurant’a kiraya verilmiştir.

KAYNAKÇA

Aksaray Belediyesi (2013). Aksaray (Merkez) İlave, Revizyon İmar Planı Araştırma Raporu Cilt 1.
Aksaray Belediyesi, Aksaray Belediyesi Kültür ve Sanat Merkezi Hizmete Açıldı, 28.03.2019 tarihinde http://www.aksaray.bel.tr/ adresinden alındı.
Aksaray Belediyesi, Aksaray Belediyesi Tarihi Tiyatro Salonunu Restore Ettiriyor, Tiyatro Salonu Yeni Yüzü ile Halkın Hizmetine Sunulacak, 27.03.2019 tarihinde http://www.aksaray.bel.tr/ adresinden alındı.
Aksaray Belediyesi, Başkan Yazgı; “Tiyatro Salonumuz Şimdi Çok Daha Güzel”, 27.03.2019 tarihinde http://www.aksaray.bel.tr/ adresinden alındı.
Aksaray Belediyesi, Taşpazar Mahallesi (7654 Ada, 1 Parsel) 35/Ebulfeyz Elçibey Caddesi No 26 adresi Tiyatro Salonunun İçinde Bulunan Restaurant Kafeterya Kiraya Verilecektir, 29.03.2019 tarihinde http://www.aksaray.bel.tr/ adresinden alındı.
Aksaray Haberleri, Aksaray Tiyatro Salonu Restorasyonu Devam Ediyor, 27.03.2019 tarihinde www.aksarayhaberleri.gen.tr. adresinden alındı.
Aksaray Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2010) Kültür Envanteri I-II-III. Aksaray.
Ata Ünsal, R. (2019). Aksaray Belediyesi Yanıcı Maddeler Deposu (Eski Gazhane). Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları XV, Docomomo Türkiye Poster Sunuşları Bildiri Özetleri Kitabı, 10-12 Mayıs 2019, Namık Kemal Üniversitesi, Tekirdağ.
Haberfark, Bakan Varank “Aksaray’ın Köklü Bir Kültürü Var”, 28.03.2019 tarihinde https://www.haberfark.net/, adresinden alındı.
Konyalı, İ.H. (1974). Abideleri ve Kitabeleri ile Aksaray Tarihi I-II-III. İstanbul: Fatih Yay.
Özgür Özkan Mühendislik Mimarlık (2017). Tiyatro (Gazhane) Binası-Yanıcı ve Patlayıcı Maddeler Deposu- Aksaray Rölöve-Restitüsyon ve Restorasyon Raporu. Konya.
Tektaş, E. (2018). Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemlerinde Aksaray Kenti ve Mimarlığı. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara.